گل صد تومانی

نام انگليسي: Paeony

اسم علمی: Paeony (Paeonia officinalis)

خانوادة: Paeoniaceae

نام این گیاه از Paeon گرفته شده که در اساطیر یونان باستان الهه شفابخش نامیده می‌ شده است. این گیاه بیشتر در مناطق معتدله و نسبتا سردسیر به عمل می‌آید و قدمتی 2500 ساله دارد. این گیاه گل هائی به رنگ سفید، صورتی روشن، صورتی تیره، قرمز و زرد دارد که بعضی از ارقام آن معطر می‌ باشد.

مقدمه

موطن این گیاه چین می ‌باشد. این گیاه  از حدود 2500 سال قبل در این سرزمین وجود داشته است. باغبانان چینی در حدود 400 سال قبل از میلاد مسیح ارقام مختلف این گل زیبا را شناخته‌ اند. این ارقام از نظر رنگ، عطر، درشتی و ریزی گل با هم تفاوت داشته‌اند.

این گل در سرزمین چین لقب گل امپراطور را دارد و بنام شو ـ یو (Sho-yo) معروف است. در قرون وسطی گونه ‌ای از این گل بنام P.officinalis در اروپا وجود داشته است که فقط به منظور مصارف طبی کاشته می‌شده است. با ورود گونه چینی و معطر P.lactiflora در اواسط قرن هجدهم میلادی به قاره اروپا علاقمندان و پرورش دهندگان گل نسبت به کاشت و ازدیاد آن اقدام نمودند. مدتی بعد صدها رقم گ لهای 100 تومانی پرپر، نیم پرپر و ساده در رنگ های مختلف به وجود آوردند.

مشخصات گیاه شناسی

این گیاه از خانواده پائونی (Paeoniaceae)، از جنس پائونیا (Paeonia) می ‌باشد و بالغ بر 30 گونه علفی پایا و خزان کننده دارد. هم چنین این جنس دارای ارقام درختچه ‌ای و نیمه درختچه‌ ای نیز می ‌باشد. برگ ها بلند، مرکب و در بعضی از گونه‌ ها چند برگچه می ‌باشند به طوری که برگچه انتهائی با برگچه کناری ممکن است از قاعده ارتباط داشته باشد. برگ ها بدون دمبرگ ولی گاهی مواقع دارای دمبرگ می ‌باشند.

ارتفاع این گیاه در ارقام علفی (بوته‌ای) 50 الی 120 سانتیمتر و در ارقام درختی 100 تا 200 سانتیمتر می‌ باشد. عمر گیاه معمولاً به 50 سال می‌ رسد. رنگ برگ ها سبز تیره مات است. برگ ها در زمستان از بین می‌ روند ولی دوباره در فصل بهار سبز می ‌شوند. معمولاً سه سال طول می‌کشد تا گیاه به گل نشیند.

رنگ گل ها سفید، زرد، صورتی و قرمز است و اغلب معطر اند. قطر گل ها در انواع بوته ‌ای حداکثر 8 سانتیمتر و در ارقام درختی به 25 سانیت متر می ‌رسد. گل ها از اواسط اردیبهشت تا اواخر خرداد (و گاهی اوایل تابستان) دیده می ‌شوند و عمر آنها کوتاه (معمولا دو هفته) است.

از مشخصات این گیاه آن است که نافه گل آن مرکب از پرچم‌ هائی با بساک هائی کوتاه تر از میله پرچم می ‌باشد. رنگ پرچم ها قرمز، زرد، زرد طلائی و صورتی است. میوه آن از 2 تا 4 برچه پوشیده از کرک تشکیل می ‌شود.

ترکیبات شیمیایی، موارد مصرف و خواص درمانی

از ریشه آن به عنوان دارو استفاده می گردد. ریشه رقم طبی آن (P.officinalis) دارای آسپراژین، بنزوئیک اسید، فلاونوئید، تری ترپنوئید، تانن و ماده‌ای به نام په ئونول (Paeonol) می‌باشد که جوشانده آن اثر ضد تشنج دارد و در طب عوام به عنوان قابض و درمان صرع به کار می ‌رود. همچنین در مداوای سیاه سرفه، نیز مورد استفاده قرار می‌ گیرد. در طب نوین در درمان نقرس، تب و سرما خوردگی مورد استفاده قرار می گیرد.

نیاز ها

گل 100 تومانی گیاهی مقاوم به سرما می ‌باشد و به خاکی غنی از مواد غذایی و با زهکش مناسب نیاز دارد. جمع شدن آب در اطراف ریشه گیاه باعث مختل شدن تنفس ریشه  می‌ گردد، بعلاوه محیط مساعدی برای رشد قارچ‌ ها و آفات ریشه فراهم می ‌گردد. گونه‌ های درختی این گیاه در خاک های قلیائی کم به خوبی رشد می‌ کنند ولی بقیه گونه ‌ها خاک های اسیدی را دوست دارند.

این گیاه آفتاب دوست است، لیکن در محلهای سایه آفتاب نیز به خوبی رشد و نمو می‌کند. انواع بوته‌ ای آن حساس به وزش باد می‌ باشند.

تکثیر

   ازدیاد این گیاه بستگی به نوع آن (علفی و درختچه ‌ای) دارد:

تکثیر انواع علفی:

   ازدیاد انواع علفی بوسیله پیاز، تقسیم بوته، بذر، قلمه و خوابانیدن بشرح ذیل انجام می‌ گیرد:  

الف ـ پیاز: پیازچه ‌ها را از پیاز های مادری که حداقل 4 سال عمر داشته باشند، در آبان و یا آذرماه جدا می‌ کنند. پس از ضد عفونی کردن آنها با قارچ کش و حشره کش، آنها را در گلدان های مناسب که حاوی دو قسمت خاک مرغوب، یک قسمت کود حیوانی پوسیده شده و یک قسمت ماسه شسته شده است قرار می ‌دهند. سپس گلدان ها را در جای سرد گذاشته تا زودتر به گل بنشینند. این گلدان ها را می‌توان پس از 2 سال به محل اصلی انتقال داد.

ب ـ تقسیم بوته: این نوع تکثیر بیشتر در شهریور ماه انجام می‌ گیرد. برای این منظور، بوته ‌هائی در نظر گرفته می‌ شوند که قوی، شاداب، سالم بوده و حداقل چهار ساله باشند. برای تقسیم بوته اطراف آنرا با بیل کنده، سپس با اهرم کردن بوته توسط بیل آنرا بلند کرده و خاک روی ریشه را تکان داده و بعد در محل طوقه، بوته را با چاقوی تیزی به چندین قسمت تقسیم می‌کنند به طوری که روی هر قسمت دو الی سه چشم وجود داشته باشد. پس از حذف ریشه های زخمی ‌بوته ‌ها را به زمین اصلی انتقال می ‌دهند و در فاصله ‌های 100 الی 120 سانتیمتری از همدیگر در عمق مناسبی می‌ کارند. استفاده از مالچ در اولین زمستان پس از کاشت برای محفوظ نگهداشتن بوته جوان از سرمای زمستانه توصیه می‌ گردد. بوته ‌های کاشته شده در سال اول رشد کندی دارند ولی در دومین سال رشد سریع تری پیدا می‌ کنند.

پ ـ بذر: ازدیاد گل 100 تومانی به وسیله بذر بسیار مشکل می ‌باشد. برای این منظور بذرها بلافاصله پس از برداشت در مهر ماه در جعبه‌ های نشاء کاشته می‌ شوند تا آنها در طول زمستان، یک دوره سرما ببینند. نشاء‌ ها در فروردین ماه در بستری مناسب کاشته می‌ شوند. نشاء‌ ها در اولین تابستان تولید ریشه و در بهار سال دوم شاخه تولید می‌کنند. توصیه می ‌شود نشاء‌ ها به مدت دو سال در گلخانه پرورش داده شوند و بعد آنها در پاییز یا اواسط زمستان در محل اصلی کاشته شوند.

ت ـ قلمه: این روش تکثیر کمتر در ازدیاد گل های 100 تومانی انجام می‌گیرد چون درصد ناچیزی از قلمه‌ ها ریشه دار می‌ شوند. طریقه کار بدین صورت است که قلمه‌های 15 تا 20 سانتیمتری چوبی را از شاخه‌های جوان در آبان ماه جدا کرده و در شاسی سرد در بستری مناسب که حاوی دو قسمت ماسه و یک قسمت خاک مرغوب است، طوری قرار می دهند که لایه زیرین ماسه باشد و قلمه ‌ها در ماسه فرو روند. قلمه ‌ها حداقل به مدت دو سال در این مکان می‌ مانند تا به محل اصلی منتقل شوند.

ث ـ خوابانیدن: این روش تکثیر فقط در مناطقی که دارای آب و هوای گرم هستند، امکان پذیر می ‌باشد. برای این منظور از واریته‌ های پا بلند استفاده می ‌شود. ساقه جوان را در فصل بهار زیر خاک می‌ برند. پس از گذشت دو سال بخش های از ساقه ریشه دار می‌شود. این قسمت ها بریده شده و در مکا نهای اصلی کشت می‌شود.

تکثیر انواع درختی: ازدیاد انواع درختی معمولا به دو طریق انجام می‌شود:

الف ـ بذر: ازدیاد بذری انواع درختی معمولا با اشکال روبرو می ‌شود. در این روش بذر ها در فصل پاییز در محیطی مرطوب کشت می‌شوند. پس از توسعه یافتن ریشه‌ها در سال بعد آنها به گلدان حاوی خاک مرغوب انتقال داده می‌شوند. گلدان ها را به مدت دو و نیم ماه در اطاقی با درجه حرارت 4 تا 10 درجه سانتی گراد و یا در زمستان در هوای آزاد نگهداری می‌ کنند. اینکار باعث برطرف شدن شرایط رکود در نوک ساقه می ‌شود و بدین ترتیب در فصل بهار، با انتقال گیاهان به مکان گرم به آسانی شروع به رشد می‌ کنند.

ب ـ پیوند : این طریقه بیشتر در انواع درختی صورتی می ‌گیرد. ارقام گزینش شده در اواخر خرداد و یا تیرماه بر روی گل 100 تومانی علفی به عنوان پایه، ازدیاد می ‌شوند.

نگهداری

   از آنجایی که رشد سالیانه این گیاه نسبتا زیاد می‌باشد احتیاج آن به مواد غذایی تقریبا زیاد است. استفاده از کود کمپوست به مقدار کافی و کود سوپر فسفات حدود 100 گرم برای هر متر مربع خاک در فصل پاییز ضروری به نظر می ‌رسد. پخش کود ازته (اوره) در اوائل فصل بهار و مقدار آن برای هر مترمربع حدود 50 گرم است. کودهای شیمیایی معمولا از سال سوم به بعد در اطراف بوته در سطح خاک پخش و سپس به زیر خاک فرو برده می‌ شوند. استفاده از کود های فوق علاوه بر تقویت خاک باعث گلدهی بیشتر این نبات می‌ گردد.

استفاده از کود های مایع مانند زر بار به نسبت 4 تا 5 هزار نیز تا قبل از گلدهی توصیه می‌ گردد.

گل 100 تومانی تا زمان گلدهی احتیاج زیادی به آب دارد و این احتیاج در فصل زمستان کمتر می ‌شود. برای این منظور پیشنهاد می‌ گردد تا فصل پاییز بنا بر احتیاجات گیاه هفتگی 1 الی 2 بار آنرا در فضای آزاد آب داد.

گل 100 تومانی مخصوصا نوع علفی آن در اثر باد و باران در فصول بهار و تابستان خم می ‌شود و روی زمین قرار می‌ گیرد. به همین جهت توصیه می‌ گردد این گیاه توسط قیم نگهداری شود. قیم‌ ها اجازه نمی ‌دهند که بوته به اطراف خم شود. قیم‌ هائی که امروزه برای این منظور مورد استفاده قرار می ‌گیرند از مفتول های ضد زنگ به قطر 4 تا 6 میلی متر ساخته شده‌ اند که دارای روکش پلاستیکی سبز رنگ می ‌باشند. برای انجام اینکار قیم ‌ها به تناسب ارتفاع گیاه در نظر گرفته می ‌شوند و سعی می‌ شود که طول قیم‌ ها از ارتفاع گیاه بیشتر نباشد (ارتفاع قیم ‌ها معمولا دو سوم ارتفاع بوت هاست). این قیم به دو صورت ساخته می ‌شود. نوعی تک شاخه ‌ای است که حول محور آن در جهات مختلف حلقه‌ های دیده می ‌شوند. این قیم‌ ها در کنار بوته ‌ها کار گذاشته می ‌شوند و شاخه ‌ها به داخل آنها هدایت. نوع دیگر قیم ‌ها دارای چند پایه می‌ باشند و پایه ‌ها به وسیله رابط‌ هائی از راس به یکدیگر متصل می ‌باشند. برای مهار کردن بوته‌ های گل 100 تومانی، بوته داخل قیم چند شاخه قرار می‌گیرد و شاخه به وسیله نخ و یا طناب نازک به پایه ‌ها و رابط متصل می‌شود.

تجربه نشان داده است که بوته و یا درختچه گل 100 تومانی، چنانچه پیرایش نشود و به رشد خود ادامه دهد، پر شاخ و برگ شده و گلدهی آن کم می‌شود. برای پیشگیری از چنین حالتی و برای اینکه گیاه فرم دهی خود را حفظ کند و جوانه ‌های گلدهی آن تحریک شوند آنرا هرس می‌ کنند. برای این منظور گونه ‌های علفی را در مناطق سردسیر زمانی که برگ ها خشک می ‌شوند (فصل پاییز) از محل یقه گیاه می ‌برند. اینکار را نباید تا فصل یخبندان به تعویق انداخت سپس می‌ توان بوته ‌های هرس شده را با نایلون پوشاند. در گونه‌ های درختی شاخه‌ هایی را که در اثر سرمای زمستانه آسیب دیده ‌اند هرس می‌ کنند. اینکار به محض باز شدن جوانه ‌های برگ صورت می ‌گیرد. به علاوه در فصل پاییز ساقه‌ های مسن و متراکم را تنک می ‌کنند. اینکار باعث فرم دهی مناسب درخت می ‌شود.

برای مبارزه با علف های هرز اطراف گل 100 تومانی می‌ توان از روش های زراعی و یا شیمیایی استفاده کرد. در روش زراعی می‌ توان از وسایل دستی مانند بیل، بیلچه و فوکا (نوع کج بیل) بهره گرفت و عملیات وجین را از فصل بهار تا زمستان 1 الی چندین بار انجام داد. بعلاوه در روش زراعی می‌ توان برای کنترل علف های هرز گل 100 تومانی از کاه و خاشاک به عنوان مالچ استفاده نمود. پخش کاه و خاشاک در اطراف گل 100 تومانی باعث می‌ شود که علف های هرز نتوانند بخوبی رشد و نمو کنند.

در روش شیمیائی از علف کش ها استفاده می‌ شود و برای این منظور می‌توان از علف کش پاراکوات (Paraquat) با نام تجارتی گرامکسون (Gramoxone) بهره جست. این علف کش بسرعت در زمین تجزیه می ‌شود و به همین جهت می‌ تواند در موقع ازدیاد گل های 100 تومانی در شاسی ‌های سرد مورد استفاده قرار می‌ گیرد و بعد از 24 ساعت شاسی ‌ها آماده کاشتن بذر و یا قلمه می ‌شوند.

برای مبارزه با علفهای هرز بوته‌ های گل 100 تومانی و یا نوع درختی آن باید سعی نمود که این علف کش به برگ ها پاشیده نشود و در موقع سمپاشی رعایت فاصله با ساقه گیاه (حداقل 30 سانتیمتر) الزامی می‌باشد. مقدار این علف کش بستگی به نوع و شدت علف های هرز دارد و غلظت محلول آن معمولاً 5/0 تا 1 درصد در نظر گرفته می‌شود.

 بیماری ها و آفات

بیماری ها و آفات معروف گل 100 تومانی عبارتند از:

سفیدک سطحی (Erysiphe ranunculi): بیماری قارچی است که قارچ مولد این بیماری بر روی برگ ها پوشش آردی سفید رنگی ایجاد می‌کند. آلودگی با این قارچ موجب کاهش جذب نور توسط گیاه شده و نقصان گلدهی، شادابی و طراوت را به همراه دارد.

عوامل رطوبت نسبی، حرارت و مصرف بیش از حد کودهای ازته تاثیر فوق العاده‌ای بر رشد این قارچ دارند.

مبارزه شیمیایی: مبارزه شیمیایی با این بیماری و استفاده از قارچ کش‌ های گوگردی مانند سولفور (Sulfor) و یا دینوکاپ (Dinocap) به محض مشاهده اولین علائم شروع می‌ شود و تکرار آن ضرورت دارد.

کپک خاکستری (Botrytis cinerea): بیماری قارچی است که میزبان آن علاوه بر گل صد تومانی گیاهانی مانند بگونیا، گلایول و شمعدانی نیز می ‌باشند.

میلیسیوم این قارچ از رشته‌ های بند بند قهوه ‌ای یا زیتونی رنگ تشکیل یافته که در میزبان پیشروی می ‌نماید و پوشش سست و شکننده‌ ای به وجود می ‌آورد. برخی از این میسیلیوم‌ ها تا عمق بافت های میزبان یعنی تا آوند های ناقل نیز پیش می‌ روند.

بیشتر گونه ‌های این قارچ می ‌توانند مدتی دراز روی بقایای گیاه یا اندام پوسیده میزبان بحالت گند زدائی بسر برند و زندگی فعال انگلی را هنگامی از نو آغاز کنند که شرایط محیط مناسب شود.

مبارزه شیمیایی: برای مبارزه شیمیایی با این بیماری استفاده از قارچ کش های مسی مانند کاپراکسی کلراید (Copper oxychloride) و کاپتان (Captan) توصیه می ‌گردد.

کنه پیاز و غده (Rhizoglyphus aechinopus): رنگ این کنه زرد متمایل به سفید و شکل آن مانند گلابی است. جانور کامل، چهار جفت پا دارد. این کنه به پیاز گل 100 تومانی و سایر پیاز های زینتی حمله می ‌کند و باعث عدم  تشکیل ریشه در آنها می‌ گردد.

پیشگیری: پیازها را در هنگام حمل و نقل و انبار کردن در شرایط خنک و خشک نگهداری شوند و قبل از کاشت آنها را به مدت نیم تا یک ساعت در محلول یک در هزار متاسیستوکس ضد عفونی کرد.

  مبارزه شیمیایی: برای مبارزه شیمیایی با این آفت از  سموم کنه کش نظیر تترادیفون (Tetradyfon) و یا سولفور (Sulfor) استفاده می شود.

شته‌ ها (Aphididae)

شته‌ ها حشرات ریزی هستند که در رنگ های مختلف سیاه، زرد، سبز، قهوه‌ ای و خاکستری دیده می‌ شوند. این موجودات بدون بال هستند و طول آنها حداکثر به 3 میلی متر می‌رسد. این حشرات بر روی قسمت های زیرین برگ، روی ساقه و قسمت های پائین گل ها و غنچه ‌ها و یا لابلای جوانه‌ های گیاه زندگی می‌ کنند. در اثر مکیدن شیره گیاه باعث ضعیف شدن و حتی خشکیدن آن می‌ شود.

مبارزه شیمیایی: برای مبارزه با شته در روش شیمیایی می‌توان از سموم حشره کش مانند متاسیستوکس و یا مالاتیون استفاده کرد. بهتر است سمپاشی اوایل فصل بهار و صبح زود که شته‌ ها روی ساقه ‌های نازک قرار دارند انجام شود. در صورت لزوم عملیات سمپاشی 10 الی 14 روز بعد تکرار گردد. پس از هر سمپاشی باید مراقب بود که تا چند روز کسی به گل ها دست نزند و یا آنها را بو نکند.

 کاربرد

همان طوری که در این نوشتار آمده است، عمر گیاه 100 تومانی طولانی و در حدود 50 سال می‌باشد. از آنجائی که این گیاه مقاوم به سرما است، کاشت آن بیشتر در مناطق معتدله و سرد سیر توصیه می ‌گردد.

انواع علفی (بوته ‌ای) آن حساس به وزش باد بوده، لذا نباید آنها را در مسیر وزش باد کاشت. کاشت انواع علفی آن به واسطه گل های کم پر، نیمه پرپر و پرپر در حیاط منازل، حاشیه پارک ها و میادین در نقاط آفتابی و در خاک های پرقوت به صورت انفرادی و یا ردیفی (فاصله دو بوته از یکدیگر حداقل 100 سانتیمتر) توصیه می ‌گردد و در انتخاب محل کشت گیاه باید توجه نمود که آفتاب صبح گاهی به غنچه‌ ها نتابد چرا که به آنها صدمه می ‌رساند.

از آنجائی که عمر گل 100 تومانی کم و در حدود دو هفته می‌ باشد و این گل ها فقط در ماه های اردیبهشت و خرداد باز می‌ شوند، کاشت این گل به صورت گروهی همراه با گل هائی نظیر رز، زبان در قفا، زنبق، مینا چمنی، همیشه بهار، میمون، قرنقل ... منظره دلپذیری به شیفتگان گل می ‌دهد. علاوه بر اینها گل 100 تومانی به عنوان گل شاخه بریده نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای این منظور غنچه‌های گل را از شاخه جدا و در آب قرار    می‌دهند. یکی از ارقامی که به عنوان گل شاخه بریده استفاده می‌شود، رقم بوته‌ای کم پر Bowl of Beauty’ ‘می‌باشد.

ارقام درختی آن  نیز با گلهای قرمز، زرد و سفید درشت و اکثراً معطر خود بصورت انفرادی و یا گروهی با سایر درختچه‌های دیگر مانند گل سرخ، یاس خوشه‌ای بنفش، بداغ، ماهونیا، کریا، گل شراب ...مناظر بدیعی را در پارکها و میادین بوجود آورند.

• گل صد تومانی

• گل صد تومانی

• گل صد تومانی

• گل صد تومانی

• گل صد تومانی

• گل صد تومانی

• گل صد تومانی

• گل صد تومانی