بنه (درخت سقز)
نام انگلیسی: Mount atlas pistache
نام علمی: pistacia altanica Desf.
خانواده: Anacardiaceae
مشخصات گیاه
درختی به ارتفاع تا 7 متر، با تاجی متراکم و تقریبا کروی، بندرت درختچه ای، برگ ها خزان کننده، شانه ای فرد، برگچه ها 2 – 4 (-5) جفتی، با شکل و اندازه های قویا گوناگون، به طول 2 تا 8، به عرض هفت دهم (7/0) تا دو نیم سانتی متر (5/2)، نوک کند یا بدون نوک، هیچگاه سیخ دار نیست، با لبه مژک دار و بقیه بدون کرک، رگبرگ ها غیر مشخص یا به دشواری مشخص، محور برگ لبه دار یا با بال باریک، گل آذین پانیکول. میوه شفت به شکل ها و اندازه های گوناگون، به طول 5 تا 8 میلی متر، به عرض 5 – 6 (-8) میلی متر.
این گونه در ایران سه زیر گونه دارد که یکی از آنها بیشتر مورد بهره برداری قرار می گیرد.
Pistacia atlantica Desf. Subsp. Utica (Fisch. & C. A. Mey.) Rech. F.
برگچه ها کوچک و تا حدودی (نسبتا) کوتاه، اغلب نزدیک میانه یا کمی پایین تر پهن تر، اغلب به طول کم و بیش تا 4، به عرض یک و نیم (5/1) تا 2 سانتی متر، با لبه ای کم و بیش محدب، بافت چرمی – غشایی. شفت کوچک، با عرض کمی بیشتر از طول.
پراکندگی جهانی: ترکیه، آناتولی، قفقاز، ایران.
پراکندگی جغرافیایی در ایران: گیلان: رودبار بین کلشیم و پل امبو – آذربایجان: خوی؛ جنگل های ارسباران، علی بلاغی، قره داغ و حسن بیگلو. – همدان: سفید آب. – کرمانشاه: کرند، کوه نووه، کوه گهواره. – اراک: کوه راسوند. – لرستان: قلعه رستم، اشتران کوه. – فارس: بین جهرم و منصور آباد (جویم)؛ فرک؛ جنوب دریاچه نیریز؛ بین جنگل و سروستان؛ بین پرسپولیس و کوه موسی خان؛ خانه زنیان؛ کوه بیل؛ کوهدشت؛ بین اقلید و ده گردو. – کرمان: بین سیرجان و حاجی آباد. – هرمزگان: بندر عباس: کوه گنو. – بلوچستان: بین خاش و زاهدان؛ تنگ سرحه. – خراسان: کوه های نزدیک تربت حیدریه، جنگل های بردو، بین خواف و بز. – تهران: قزوین الموت؛ کلات نزدیک کرج، فشند، کرج. – یزد: شیرکوه، کوه های نزدیک یزد.
ترکیبات شیمیایی، خواص درمایی، مصارف و کاربرد ها
ترکیبات رزینی استخراج شده از تنه درخت بنه به نام سقز ارزش صنعتی قابل توجهی دارد. و یکی از ارقام صادراتی کشور ایران است، اگر چه در سال های اخیر در جهت استفاده های داخلی و در تهیه آدامس از آن استفاده شده است، اما ارزش دارویی کمی برای آن شناخته شده است.
روغن بنه داراي اسیدهاي چرب اشباع و غیراشباع میریستیک اسید، پالمیتیک اسید، پالمیتولئیک اسید، استئاریک اسید، اولئیک اسید، لینولئیک اسید و لینولنیک اسید می باشد. آلفا پینن(81 درصد)، بتا پینن، کامفن، وربنول، لینالول و لیمونن از دیگر ترکیبات موجود در صمغ می باشد.
در مطالعات اخیر خواص دارویی همچون مقوی، ادار آور و محرک برای آن ذکر شده است و از برگ بنه و پوست آن به علت داشتن تانن به عنوان قابض و برای درمان های اسهال های ساده استفاده می کنند.