توتون

مقدمه

سرخپوستان آمریکا برای سمی کردن نیزه های خود علیه دشمن از عصاره توتون استفاده می کردند. برای اولین بار بومیان کشور کوبا برگهای این گیاه را به اشکال مختلف در می آورده و آتش می زدند و دود حاصل از آن را وارد دهان و ریه خود می کردند.

در قرن پانزدهم میلادی شخصی به نام ((نیکوت)) مقداری توتون و بذر این گیاه را از پایتخت پرتغال به فرانسه آورده و به ملکه فرانسه هدیه نمود. چون این گیاه مورد علاقه ملکه قرار گرفت نام این گیاه به پاس خدمات نیکوت ، نیکوتیانا و آلکالوئید آن ((نیکوتین)) نامگذاری شد.

از توتون در تهیه سیگار و سیگار برگ استفاده می شود. این گیاه همچنین برای استفاده در چپق ، پیپ و غلیان کاربرد دارد. اگرچه مصرف این گیاه به هر شکل برای جسم و روح انسان زیان آور است، ولی در اکثر نقاط جهان برای تولید دخانیات کشت می شود.

نیکوتین و سایر آلکالوئیدهای توتون در تهیه آفت کش ها ، قارچ کش های طبیعی ، اسید سیتریک ، ویتامین ب6 و نیاسین کاربرد دارند. در صنایع داروسازی از مواد موثره این گیاه داروهای مسکن و ارام بخش و همچنین داروهایی برای ترک سیگار تهیه می شود.

از توتون به عنوان یک منبع غذایی بالقوه می توان نام برد. تقریبا تمام اسیدهای آمینه شناخته شده ، در توتون وجود دارند و پروتوئین آن ارزش غذایی ویژه ای دارد.

توتون همه ساله در سطوح وسیعی در کشورهای آمریکا ، چین ، هند ، برزیل و ژاپن کشت می شود.

مشخصات گیاه

توتون بوته ای استوار ، علفی و یک ساله است . منشا توتون آمریکای مرکزی گزارش شده است . تعدادی از محققان معتقدند نیکوتینا تاباکوم دورگی است که از آمیزش گونه سیلوستریس وتومنتوزا و یا از آمیزش گونه سیلوستریس باتومنتوزیفورمیس به وجود آمده است.

ریشه اصلی توتون مستقیم است و انشعابهای کم و بیش فراوانی دارد. طول ریشه متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی داشته و بین 50 تا 60 سانتی متر می باشد. طول ریشه در مناطق خشک به 200 سانتی متر هم می رسد . ساقه توتون مستقیم و در اوایل رویش سبز رنگ و کم و بیش نرم و پوشیده از کرک است . با گذشت سن گیاه (اواخر دوره رویشی) ساقه چوبی و محکم می شود . ارتفاع ساقه نیز متفاوت و بین 70 تا 250 متر است . قطر ساقه از قسمت پایین به طرف بالا به تدریج کاهش می یابد.

برگهای توتون نسبتاٌ بزرگ و دارای کناره های صاف است . شکل برگها نیز متفاوت است و از خصوصیات گونه ای محسوب می شود . برگها فاقد دمبرگند و به اشکال مختلف قلبی شکل ، تخم مرغی شکل ، نیزه ای شکل ، خمیده (وسط برگ انحنا دارد) و یا صاف دیده می شوند . برگها به صورت متناوب نسبت به یکدیگر روی ساقه قرار می گیرند . اندازه برگها نیز در گونه ها و ارقام مختلف متفاوت است . طول برگ 50 تا 60 سانتی متر و عرض آن به 20 تا 30 سانتی متر می رسد . تعداد برگهای هر بوته در گونه ها و ارقام مختلف نیز متفاوت و بین 20 تا 50 عدد است . وسعت برگ توتون نیز متغیر و بین 800 تا 1200 سانتی متر مربع است و سطح آن پوشیده از کرکها و سلولهای حاوی اسانس و یا بعضاٌ حاوی شیره خاصی است که ماده چسبناکی از خود ترشح می کنند . برگهایی که روی ساقه اصلی (برگهای اصلی) قرار دارند در مقایسه با برگهای تعبیه شده بر روی ساقه های فرعی (برگهای فرعی) از کیفیت مناسب تری برخوردارند.

برگها بر حسب این که در چه قسمتی از ساقه قرار گیرند کیفیت متفاوتی دارند . به طوری که ، برگهای قسمت تحتانی ساقه کیفیت مطلوبتری دارند . سه تا چهار برگ قسمت تحتانی ساقه اصلی به برگهای پایه ای یا قاعده ای معروفند .

به برگهای قسمت میانی ساقه که تعداد آنها به 9 تا 15 عدد می رسد برگهای کمری یا میانی گفته می شود .

برگهای قسمت انتهایی ساقه که تعداد آنها به سه تا چهار عدد می رسد برگهای فوقانی یا قله ای نام دارند .

گلهای توتون به رنگ سفید یا صورتی و به صورت خوشه های مجتمع در انتهای ساقه های اصلی و فرعی پدیدار می شوند . هر گل از پنج کاسبرگ ، پنج گلبرگ به هم پیوسته و پنج پرچم و یک مادگی دو برچه ای تشکیل شده است . اولین گلها در اواخر بهار (خرداد) ظاهر می شوند .

میوه از نوع کپسول و چند خانه ای است . داخل هر کپسول تعداد زیادی دانه ریز به صورت چندین ردیف قرار می گیرد . میوه با شکاف طولی باز می شود و دانه ها (بذرها) بیرون می ریزند . بذر بسیار کوچک و کم و بیش بیضی شکل و رنگ آن قرمز تیره و وزن هزار دانه 08/0 تا 1/0 گرم است .

چنانچه بذرها در شرایط مناسبی نگهداری شوند تا 10 سال قوه رویشی خود را حفظ خواهند کرد . برگ توتون حاوی مواد و عناصر متعدد و پیچیده ای است . این موتد تحت تاثیر عواملی مانند نوع گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش تغییر می کند . عوامل مذکور نقش عمده ای در کیفیت (مانند مزه ، بو و خاصیت آتش پذیری) برگ این گیاه دارد .

مهمترین مواد تشکیل دهنده برگ توتون عبارتند از : ترکیبات ازت دار ، کربوهیدراتها ، اسیدهای آلی ، تانن ها ، مواد رنگی و اسانس . ترکیبات ازت دار و کربوهیدراتها از مهمترین ترکیبات برگ توتون محسوب می شوند .

ترکیبات ازت دار برگ توتون به سه دسته تقسیم می شوند که عبارتند از ترکیبات ازت دار قابل حل در آب ، ترکیبات ازت دار موجود در پروتئینها و آلکالوئیدها .

آلکالوئیدهای برگ توتون از نوع آلکالوئیدهای حقیقی و متعلق به گروه ((ازتوئیدها)) و خانواده ((اورنیتین)) می باشند . مهمترین آلکالوئیدهای توتون عبارتند از ((نورنیکوتین)) ، ((آنابازین)) ، ((نیکوتی مین)) و ((نیکوتئین)) . نیکوتین از مهمترین آلکالوئیدهای برگ توتون محسوب می شود . این ماده در ریشه ساخته شده و به برگها منتقل می گردد و در آن جا ذخیره می شود . مقدار ((نیکوتین)) در ارقام و شرایط اقلیمی مختلف متفاوت و بین 7/0 تا 3 درصد است . کمترین مقدار ((نیکوتین)) در برگهای پایینی و بیشترین مقدار آن در برگهای فوقانی (قله ای) گیاه ذخیره می شود . مقدار نیکوتین در طول دوره رشد و همچنین در قسمتهای مختلف یک برگ نیز متفاوت است .

کربوهیدراتها نیز ترکیبات مهم دیگر توتون محسوب می شوند . مقدار این مواد نقش مهمی در کیفیت توتون دارد . کربوهیدراتهای محلول در آب (مونو و دی ساکاریدها) سبب بهبود کیفیت توتون می شوند . درحالی که پلی ساکاریدها سبب کاهش کیفیت آن می گردند .

بذر توتون 5 تا 15 روز پس از کاشت سبز می شود . دوره رویشی توتون متفاوت است و به رقم و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد . دوره رویشی توتون از بدو کاشت بذر تا مرحله برداشت برگها 90 تا 135 روز و از کاشت بذر تا رسیدن و کامل شدن میوه 130 تا 195 روز به طول می انجامد . مرحله رشد و نمو برگها از طولانی ترین مراحل رویش گیاه است و 40 تا 65 روز به طول می انجامد . گلدهی در توتون 20 تا 30 روز ، و از بدو تشکیل میوه تا رسیدن بذر 30 تا 40 روز ادامه می یابد . به طور کلی ارتفاع گیاه ، طول دوره رویشی ، تعداد برگ در بوته و مقدار نیکوتین در ارقام مختلف متفاوت است .

نیازهای اکولوژیکی

توتون اگرجه در اقلیم های مختلف می روید ولی به منظور افزایش کیفیت برگ و عملکرد آن باید از مناطق گرم استفاده کرد . این گیاه از 60 درجه عرض شمالی تا 40 درجه عرض جنوبی می روید . ولی بهترین مناطق برای کشت توتون از ناحیه خط استوا تا 40 درجه شمالی است . در این مناطق توتون از رشد بهتر و عملکرد بیشتری برخوردار است .

درجه حرارت خاک نقش عمده ای در رویش بذر توتون دارد . اگر درجه حرارت خاک 15 سانتی گراد باشد بذرها پس از 4 تا 7 روز ، در دمای 10 تا 15 درجه سانتی گراد پس از 8 تا 10 روز ، در دمای 5 تا 10 درجه سانتی گراد پس از 11 تا 18 روز و بالاخره در دمای 5 درجه سانتی گراد پس از 21 روز سبز می شوند . دمای مطلوب برای جوانه زنی بذر توتون 25 تا 27 درجه سانتی گراد است . بذر توتون به دمای بیش از 35 درجه سانتی گراد حساسیت نشان می دهد و رویش آن متوقف می گردد . بذر توتون برای رویش نسبت به نور حساسیت کمتری نشان می دهد . میانگین دما در مرحله رشد و نمو برگها 20 درجه سانتی گراد مناسب است . در این مرحله تغییرات درجه حرارت نباید از 10 درجه سانتی گراد بیشتر باشد . توتون از بدو رویش بذر تا رسیدن میوه ها به 2000 تا 2500 روز درجه و 3200 تا 3600 کالری حرارت نیاز دارد .

گیاه توتون به سرما حساس است ولی نشاءهای قوی برای مدتی قادر به تحمل 1- درجه سانتی گراد می باشد . چنانچه شرایط اقلیمی برای رویش گیاه مناسب نباشد بوته های ضعیفی تولید می شود . به طوری که این بوته ها به سرما بسیار حساس خواهند بود . نور سبب افزایش مقدار آلکالوئیدهای برگ توتون می شود . کشت این گیاه در مناطق ابری و یا زیر سایه درختان سبب کاهش چشمگیر آلکالوئیدها ، به خصوص ((نیکوتین)) خواهد شد .

توتون اگر برای تولید سیگار کشت شود ، نور برایش مفید است و سبب افزایش کیفیت آن می گردد . ولی اگر برای تولید سیگار برگ تولید شود کشت آن در مناطق سایه مناسبتر است و سبب تشکیل برگهایی با سلولهای نرم و لطیف می شود .

آبیاری نقش عمده ای در کمیت و کیفیت برگ توتون دارد . آب فراوان و همچنین آبیاری کم سبب کاهش کیفیت توتون می شود . آب فراوان اگرچه سبب افزایش عملکرد برگ می شود ولی با کاهش نیکوتین و پروتئین برگها همراه است . مناطقی که مقدار بارندگی سالانه آن زیاد است ، گیاهان را باید در مناطق شیب دار کشت کرد . در طول رویش ، گیاهان به 360 تا 450 میلی متر آبیاری نیاز دارند . گیاهان در مرحله رشد و توسعه برگها مقادیر مناسبی نیاز دارند .

تحقیقات نشان می دهد کاشت توتون در خاکهای سنگین سبب تشکیل برگهای ضخیم با سلولهایی با دیواره ضخیم و محکم می شود . رویش این گیاه در خاکهای سنگین به لحاظ تهویه نامناسب به خوبی انجام نمی گیرد و برگها در این شرایط کمیت و کیفیت نامناسب به خوبی انجام نمی گیرد و برگها در این شرایط کمیت و کیفیت نامناسبی خواهند داشت . کشت در خاکهای سبک شنی سبب تشکیل برگهایی نرم و لطیف می شوند . از این رو به منظور تهیه توتون سیگار باید از خاکهایی با بافت سبک استفاده کرد .

ارقام مختلف به خاکهای متفاوتی نیاز دارند . مثلا" خاکهای شنی حاوی مقادیر کم یا متوسط ترکیبات هوموسی خاکهای مناسبی برای کشت توتون رقم ویرجینیا است . خاکهای شنی حاوی مقادیر فراوان ترکیبات هوموسی خاکهای مناسبی برای کشت ارقام بارلی و هاوانا است .

خاکهای خنثی یا کمی اسیدی برای کشت گیاهان رقم ویرجینیا و خاکهای خنثی یا کمی قلیایی برای کاشت رقم بارلی مناسبتر است .

خاکهای شور و خاکهای حاوی مقادیر فراوان ازت برای کاشت توتون مناسب نیستند .

((پی اچ)) خاک برای توتون بین 2/5 تا 7 مناسب است .

تناوب کاشت

توتون بهتر است با گیاهانی مانند گندم ، شبدر ، ذرت به تناوب کشت شوند . تناوب کشت توتون با پنبه ، بادمجان ، سیب زمینی و تاجریزی دارویی مناسب نیست .

ازت فراوان سبب کاهش عملکرد برگ و همچنین سبب کاهش کیفیت توتون می شود . از این رو تناوب با گیاهان خانواده پروانه آسا که سبب افزایش ازت خاک می شوند مناسب نیست و در صورت تناوب با این گیاهان باید از کودهای ازته کمتری استفاده کرد .

توتون را می توان چند سال متوالی در یک زمین کشت کرد و کشت متوالی برای چند سال در یک زمین بلامانع است .

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

ارقام مختلف توتون در مراحل مختلف رشد و همچنین در شرایط اقلیمی مختلف نیازهای غذایی متفاوتی دارند . هماهنگی بین مواد و عناصر غذایی از عوامل مهم تولید توتون و کیفیت آن (طعم ، رنگ و خاصیت آتش پذیری) محصوب می شود .

تحقیقات نشان می دهد برای تولید هر یکصد کیلوگرم برگ خشک ، گیاهان 2/4 کیلوگرم ازت ، 5/0 کیلوگرم اکسیدفسفر ، 5/6 کیلوگرم اکسیدپتاس ، یک کیلوگرم کربنات کلسیم و 2/1 کیلوگرم اکسیدمنیزیم از خاک جذب می کنند .

افزودن 20 تا 25 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملا" پوسیده در فصل پاییز به خاک و همچنین استفاده از کودهای سبز نقش مهمی در افزایش عملکرد محصول برگ دارد .

توتون به ازت فراوان نیاز ندارد . مقادیر زیاد ازت در خاکهایی که توتون کشت می شود مناسب نیست و سبب تسریع رشد رویشی گیاه می شود ، گلدهی را به تاخیر می اندازد و برگها رشد و توسعه کامل را نمی یابند . ازت فراوان نه تنها سبب ضخیم شدن سلولها و رگبرگهای برگ می شود بلکه نقش عمده ای در تولید و انباشته شدن مقدار زیادی کلروفیل در برگ دارد . استفاده از ازت به مقدار زیاد در طول رویش گیاه سبب می شود تا هنگام خشک شدن برگها رنگ آنها به قهوه ای نامناسبی تبدیل شود . فسفر نقش عمده ای در رشد و کیفیت توتون دارد . این عنصر سبب تسریع در رسیدن و کامل شدن برگهای توتون نیز می گردد .

پتاس نه تنها سبب افزایش مقاومت گیاه به آفات و عوامل بیماریزا می شود بلکه باعث افزایش تولید کربوهیدراتها و انتقال آن به اندامهای مختلف گیاه می گردد . این عنصر مقاومت گیاه توتون را به خشکی افزایش می دهد و سبب بهبود خاصیت آتش پذیری آن نیز می شود . پتاس همچنین باعث ایجاد رنگ مناسب و یکنواخت در رنگ برگها می شود . به طور کلی وجود مقدار مناسب پتاس در خاک سبب خوش طعم و خوش عطر شدن توتون شده و خاصیت آتش پذیری آن را افزایش می دهد . توتون رقم بارلی در طول رویش به مقدار زیادی پتاس نیاز دارد .

عناصر کلسیم و منیزیم در بهبود و خاصیت آتش پذیری توتون موثرند .

به طور کلی مواد و عناصر غذایی توتون به شرایط اقلیمی بخصوص مقدار آبیاری ، نوع خاک و روش کاشت و همچنین رقم گیاه بستگی دارد و این عناصر باید به شرح زیر در اختیار گیاه قرار داده شوند .

چنانچه توتون در خاکهای سنگین کشت شود ، ازت مورد نیاز نصف مقداری است که در خاکهای سبک شنی کشت می گردد . 20 تا 25 درصد ازت در فصل پاییز هنگام آماده سازی خاک و بقیه در فصل بهار به طور سرک باید در اختیار گیاه قرار گیرد .

فسفر در خاکهای سنگین به سختی شسته می شود ، از این رو می توان تمام فسفر مورد نیاز گیاه را در فصل پاییز به خاک اضافه کرد . در حالی که در خاکهای سبک شنی نیمی از فسفر در فصل پاییز و بقیه در فصل بهار باید به خاک اضافه شود .

در خاکهای سنگین ، 60 تا 70 درصد پتاس در فصل پاییز و 30 تا 40 درصد بقیه در فصل بهار باید در اختیار گیاهان قرار گیرد . ولی در خاکهای سبک شنی تمام پتاس در اوایل بهار قبل از انتقال نشاءها به زمین اصلی باید به خاک اضافه شود .

خاک خزانه هایی که برای تولید نشاء مورد استفاده قرار می گیرد باید حداقل 10 تا 15 درصد ترکیبات هوموسی داشته باشد . هر یکصد گرم خاک خزانه باید حاوی 209 میلیگرم ازت ، 50 تا 80 میلی گرم اکسیدفسفر و 200 تا 300 میلی گرم اکسید پتاس باشد . این عناصر باید تا عمق 10 تا 15 سانتی متری خاک خزانه وجود داشته باشند و

آماده سازی خاک

در زمینهایی که توتون کشت می شود باید عاری از علف هرز و فاقد هر گونه سنگ و کلوخ باشد تا ریشه بتواند به سهولت در خاک گسترش یابد . خاک باید رطوبت را به اندازه کافی در خود نگه دارد و از زه کشی مناسبی نیز برخوردار باشد . بافت خاک نیز باید به گونه ای باشد که عمل تهویه به سهولت انجام گیرد .

فصل پاییز پس از افزودن کودهای حیوانی مورد نیاز گیاه ، زمین باید شخم مناسبی زده شود . عمق شخم به بافت خاک و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین 20 تا 35 سانتی متر مناسب است . پس از شخم کودهای شیمیایی مورد نیاز به خاک اضافه می شود .

پس از شکستن کلوخها زمین را تسطیح و بستر خاک را برای کشت گیاه آماده می کنند .

تاریخ و فواصل کاشت

زمتن مناسب برای کاشت بذر در خزانه متفاوت است و به شرایط اقلیمی منطقه بستگی دارد. بذرهای توتون را می توان از اوایل زمستان تا اواسط بهار در خزانه کشت کرد . بذرها به صورت دست پاش یا در ردیفهایی به فاصله دو سانتی متر کشت می شوند . مقدار بذر مورد نیاز متفاوت است و به نوع گیاه ، روش کاشت و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد . به طور کلی برای هر متر مربع به یک گرم بذر با کیفیت مطلوب (800 تا 1000 بذر در هر متر مربع) نیاز می باشد .

نشاء ها را در مرحله پنج تا هفت برگی (از اواسط بهار) می توان به زمین اصلی منتقل کرد . در این مرحله ارتفاع نشاءها بین 10 تا 15 سانتی متر است . فاصله ردیفهای کاشت نیز متفاوت است و به رقم و شرایط اقلیمی محل رویش بخصوص وضعیت آفتاب منطقه بستگی دارد . نشاءها در ردیفهایی به فاصله 60 تا 80 سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف 40 سانتی متر در زمین اصلی باید کشت شوند . چنانچه هوا ابری و نور کم باشد بوته ها در زمین اصلی در ردیفهایی به فاصله 100 تا 117 سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف 35 تا 50 سانتی متر باید کشت شوند .

چنانچه بوته ها تراکم کمتری داشته باشند ، بر اثر استفاده بیشتر از نور مقدار ((نیکوتین)) برگها افزایش می یابد .

روش کاشت

کاشت و تکثیر توتون توسط بذر و به طور غیر مستقیم انجام می گیرد . از آن جایی که بذر توتون بسیار کوچک است کشت مستقیم آنها امکان پذیر نمی باشد .

در کشت غیر مستقیم ، از خزانه زیر پلاستیک استفاده می شود . در سطوح وسیع کشت ، عرض چنین خزانه هایی 7/5 متر و در سطوح کم عرض آنها بین 4/5 تا 6 متر مناسب است . برای هر هکتار زمین به 50 تا 70 متر مربع خزانه نیاز است . در هر متر مربع فضای خزانه می توان 700 تا 900 نشاء تولید کرد .

پس از کاشت به ضخامت 3/0 تا 5/0 سانتی متر روی بذرها را باید با خاک نرم پوشاند . چون نشاء توتون به تغییرات درجه حرارت بسیار حساس است ، از این رو جهت تثبیت دمای محیط چنین خزانه هایی از بخاریهای مخصوص باید استفاده کرد . در این شرایط رویش نشاءها با اطمینان بیشتری صورت می گیرد . چنانچه امکان استفاده از بخاری نباشد باید پس از کشت بذر ، به ازای هر ده متر مربع 8/0 تا یک کیلوگرم خاک اره ، یا کاه کندم یا جو در محل کشت شده پخش کرد . سپس روی آن را با پوششهای پلاستیکی پوشاند . روزهایی که هوا گرم و آفتابی باشد باید پوششهای پلاستیکی را به مدت سه تا چهار ساعت جمع کرد و پس از آبیاری ، روی بستر کشت مجددا" پوشانده شود . تا زمانی که همه بذرها سبز نشده اند باید خزانه را به طور مرتب آبیاری کرد . آبیاری باید با دقت کامل انجام شود تا سبب جا به جایی بذرها که تقریبا" سطحی کشت شده اند نشود . سه هفته پس از سبز شدن می توان به برچیدن پوششهای پلاستیکی از بستر کشت اقدام نمود .

رویش گیاه توتون شامل دو مرحله است :

مرحله اول : ا زبدو رویش بذر تا تشکیل دومین برگهای حقیقی . این مرحله 12 تا 15 روز به طول می انجامد . در این مرحله گیاهان به تغییرات آب و هوایی بسیار حساس هستند . از این رو باید دمای درون گلخانه توسط بخاری تنظیم شود . درجه حرارت مناسب در این مرحله 20 تا 30 درجه سانتی گراد است . در این مرحله باید گیاهان را دوبار آبیاری نمود.

مرحله دوم : از بدو تشکیل سومین برگ حقیقی تا انتقال نشاءها به زمین اصلی است . این مرحله 25 تا 30 روز به طول می انجامد . رویش گیاهان در این مرحله سریعتر از مرحله اول است . در این مرحله گیاهان به مقدار بیشتری آب (ده لیتر در هر لیتر مربع ) نیاز دلرند .

وقتی نشاءها پنج برگی شدند می توان آنها را به زمین اصلی منتقل کرد .

نشاء کاری : اواسط بهار (اوایل اردی بهشت تا اوایل خرداد) هنگامی که بوته ها پنج تا هفت برگی شدند نشاءها را می توان به زمین اصلی منتقل کرد . در این مرحله گیاهان 60 تا 80 روز را در خزانه گذرانده و قادر به تحمل شوک حاصل از عمل انتقال می باشند .

چند روز قبل از انتقال نشاءها به زمین اصلی پوششهای پلاستیکی خزانه را جمع آوری می کنند تا نشاءها با هوای محیط طبیعی خود سازگار شوند . قبل از انتقال نشاءها بستر خزانه را باید آبیاری کرد تا هنگام خارج کردن نشاءها از خاک ریشه آنها به علت خشکی قطع نشود .

نشاء کاری صبح زود یا عصر هنگامی که هوا خنک است انجام می شود . نشاء کاری در سطوح وسیع کشت با ماشین نشاء کاری انجام می گیرد .

پس از انتقال نشاءها به زمین اصلی بلافاصله آنها را باید آبیاری کرد . مدتی پس از نشاء کاری باید عمل واکاری را انجام داد و با مشاهده بوته های خشک شده بوته های جدید را جایگزین آنها نمود .

مراقبت و نگهداری

در خزانه : به منظور جلوگیری از رشد و توسعه علفهای هرز و همچنین از بین رفتن عوامل بیماریزا ، خاک خزانه را باید با موادی مانند واپام یا متیل بروماید و همچنین با استفاده از قارچ کشهایی مانند فوندازول (به مقدار دو گرم در هر متر مربع) و مخلوط ردومیل – زینب (به مقدار پنج گرم در متر مربع) ضدعفونی کرد . این عمل باید تا ضخامت پنج سانتی متری از سطح خاک انجام گیرد . پس از کاشت بذر سطح خزانه را با ضخامت مناسب (3/0 تا 5/0 سانتی متر) توسط ماسه بسیار نرم یا خاک برگ باید پوشاند . آبیاری منظم و وجین علفهای هرز سطح خزانه امکان هماهنگی در رویش بذرها را فراهم می سازد .

توتون از بدو کاشت در خزانه تا برداشت و حتی پس از برداشت توسط عوامل بیماریزا همواره تهدید می شود . نشاءها در خزانه ممکن است به عوامل بیماریزای قارچی مانند سفیدک دروغی و سفیدک سطحی آلوده شوند . علیه این بیماریها می توان از مخلوط 1/0 درصد دومیل و زینب و یا از محلول 1/0 تا 5/0 درصد فوندازول به فاصله هر ده روز استفاده کرد .

برای جلوگیری از ابتلای گیاهان به عوامل بیماریزای قارچی باید از بذرهای سالم استفاده کرد . بذرها را پس از برداشت باید با قارچ کشهای مناسب تیمار و سپس نگهداری کرد . استفاده از زمان کاشت مناسب ، ضدعفونی کردن بستر خاک خزانه و جمع آوری و خارج کردن اندامهای آلوده ، آبیاری مناسب و بالاخره استفاده از ارقام مناسب راههای جلوگیری از ابتلای گیاهان به عوامل بیماریزای قارچی است .

گیاهان خزانه را 8 تا 10 روز قبل از انتقال باید آبیاری کرد . سپس بوته ها را به همراه مقداری خاک از خزانه خارج نمود و ظرف حداکثر هشت هفته به انتقال آنها به زمین اصلی اقدام کرد .

در زمین اصلی یک هفته پس از انتقال نشاءها به زمین اصلی جهت سهولت در تهویه خاک و مبارزه با علفهای هرز ، خاک بین ردیفها و فواصل بوته ها را باید برگردان کرد . بهتر است عمل برگردان کردن خاک را دو تا سه مرتبه (تاقبل از بسته شدن ردیفها بر اثر رشد گیاهان) انجام داد .

توتون در طول رویش ممکن است به بیماریهایی مانند سفیدک سطحی و سفیدک دروغی مبتلا شود . در این صورت می توان هر 14 تا 16 روز یک بار از قارچ کشهای مناسب مانند مخلوط ردومیل – زینب ، به مقدار دو کیلوگرم در هکتار استفاده کرد . استفاده از عملیات به زراعی مناسب نقش عمده ای در عدم ابتلای گیاهان  به این بیماریها دارد .

برخی آفات مانند شته سبز و تریپس توتون می تواند در طول رویش صدمه های زیادی به محصول وارد کنند . برای مبارزه با این آفات می توان از سم دی متوات 40 درصد و پریمور 33 به مقدار 3/0 کیلوگرم در هکتار یا سایر سموم مناسب استفاده کرد .

برای افزایش کمی و کیفیت توتون (مزه ، بو و خاصیت آتش پذیری) پس از تشکیل گل باید آن را از ناحیه زیر گل آذین به همراه دو تا سه برگ قله ای قطع کرد . این عمل را گل زنی می گویند . عمل گل زنی سبب می شود تا برگها بزرگتر شده و سریعتر به اندازه نهایی خود برسند . زمان مناسب برای گل زنی هنگامی است که 50 درصد گیاهان به غنچه رفته باشند .

شاخه های فرعی که از زاویه برگها منشعب می شوند نیز باید قطع گردند . قطع این ساقه ها در بهبود کیفیت برگ توتون بسیار موثر است . عمل گل زنی معمولا" یکبار ولی قطع شاخه های فرعی ممکن است چند بار صورت گیرد . قطع گل و ساقه های فرعی با دست یا با ماشینهای مخصوص امکان پذیر است .

اخیرا" در بسیاری از کشورهای غربی و آمریکا برای قطع شاخه های فرعی از ماده شیمیایی آف – شوت تی 85 (با ماده موثره 63 درصد الکل چرب) به مقدار 20لیتر در 500 لیتر آب برای هر هکتار استفاده می شود . این ماده به صورت محلول روی گیاهان پاشیده می شود . چند ساعت پس از استفاده ، شاخه های فرعی سیاه شده و می افتند . معمولا" 8 تا 10 روز پس از استفاده از محلول اف – شوت تی 85 ممکن است شاخه های فرعی جدیدی مجددا" رویش کند . در این صورت باید از محلول ام – اچ – 30 (اسید هیدرازیدمالئین) به مقدار 20 لیتر در 500 لیتر آب برای هر هکتار استفاده کرد .

تحقیقات اخیر نیز نشان می دهد کاربرد فلوباکس چهار درصد نتایج مطلوبی در از بین بردن شاخه های فرعی گیاه توتون دارد .

برداشت محصول

عمل برگ چینی از اواخر بهار (خرداد) آغاز می شود و طی چند مرحاه تا اواخر شهریور انجام می گیرد . رنگ برگهای رسیده سبز تیره و رگبرگ اصلی روشن و کم و بیش براق می شوند . کناره برگهای رسیده و آماده برداشت کم و بیش پیچیده و قسمت فوقانی آن (نزدیک به نوک برگ) نیز خمیده می شود . برگهای رسیده سطح چسبناکی داشته و این گونه برگها به سهولت از ساقه جدا می شوند . هنگام جدا کردن برگهای رسیده از ساقه ، صدای خاصی به گوش می رسد که نشان می دهد برگ کاملا" رسیده و آماده برداشت است . عمل برگ چینی بهتر است صبح زود و یا بعدازظهر که هوا خنک است انجام گیرد . زیرا برداشت برگها در هوای آفتابی و گرم سبب تغییر رنگ و پژمرده شدن آنها و در نتیجه کاهش کیفیت توتون می شود .

رشد برگهای توتون به صورت همزمان صورت نمی گیرد . ابتدا برگهای پائینی می رسند و به طرف بالا ادامه می یابند . از این رو در طول سال چهار تا پنج نوبت می توان برگها را برداشت کرد . هر 5 تا 10 روز عمل برگ چینی را می توان تکرار کرد .

برگها ممکن است تحت تاثیر عوامل متعدد اقلیمی مانند تاخیر در کاشت ، سرد بودن هوا ، بارندگی زیاد و یا ازت فراوان با تاخیر برسند . و یا ممکن است رویش گیاهان با سرمای پاییز مواجه و دچار سرمازدگی شوند . در این حالت جهت تسریع در رسیدن برگها می توان از محلول شیمیایی رول – فراکت به مقدار 5/2 لیتر در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده کرد . برداشت برگها در سطوح کوچک کشت با دست ولی در مقیاس وسیع با ماشینهای مخصوص برداشت توتون انجام می گیرد .

خشک کردن

پس از برداشت برگها آنها را در کوتاهترین زمان ممکن باید خشک کرد . قبل از خشک کردن ، برگها را باید برای این منظور آماده کرد . چند سانتی متر بالاتر از محل انتهای برگ ، به وسیله سوزن آنها را به نخهای نسبتا" ضخیمی به طول 50 تا 70 سانتی متر متصل می کنند . این عمل اصطلاحا" نخ کشی نام دارد . عمل نخ کشی باید طوری باشد تا حتی الامکان برگها مقابل یکدیگر قرار گیرند .

در بعضی کشورها به جای نخ کشی ، برگها را طور خاصی به یکدیگر می بافند سپس آنها را خشک می کنند .

هدف از خشک کردن برگهای توتون تنها خارج کردن رطوبت آنها نیست . بلکه برگهای خشک شده باید از خصوصیات فیزیکی ، شیمیایی و بیوشیمیایی مطلوبی برخوردار باشند و هماهنگی مطلوبی بین مواد و عناصر و سایر ترکیبات برگ وجود داشته باشد تا طعم ، بو ، رنگ ، مقدار ((نیکوتین)) و... توتون حاصله مطلوب باشد .

مقدار رطوبت در برگهای توتون تازه برداشت شده متفاوت و در حدود 80 تا 90 درصد است . هنگام خشک شدن نه تنها قسمت اعظم این رطوبت تبخیر می شود بلکه 12 تا 20 درصد از سایر مواد و عناصر برگها نیز کاهش می یابد .

از مهمترین تغییرات شیمیایی برگ هنگام خشک شدن می توان از تجزیه کلروفیل ، هیدرولیز نشاسته و پروتئینهای برگ و همچنین کاهش نیکوتین نام برد .

برای خشک کردن برگ توتون از دو روش طبیعی و یا خشک کنهای الکتریکی می توان استفاده کرد .

خشک کردن برگهای توتون به روش طبیعی احتیاج به زمان طولانی (25 تا 40 روز) دارد . چگونگی استفاده از خشک کردن طبیعی در شرایط مختلف اقلیمی متفاوت است . در مناطق آفتاب خیز برای خشک کردن برگهای توتون از آفتاب استفاده می شود . در مناطق مرطوب برای خشک کردن برگها از اتاقک یا سالنهای مخصوصی که به این منظور تعبیه شده استفاده می شود . در این سالنها با استفاده از گرم کن و تهویه های مناسب برگها را خشک می کنند .

در حال حاضر در اکثر کشورهایی که توتون تولید می شود برای خشک کردن برگها از خشک کنهای الکتریکی استفاده می کنند . با استفاده از این خشک کنها برگها در زمان کوتاهی (100 تا 150 ساعت) در مقایسه با خشک کردن طبیعی ، خشک می شوند . خشک کنهای الکتریکی متعددی ساخته و به بازار عرضه شده است . مهمترین این خشک کنها عبارتند از بیگ بن وام ، ایکس.دی با استفاده از این خشک کنخا برگها طی چند مرحله به شرح زیر خشک می شوند .

مرحله تغییر رنگ : مرحله تغییر رنگ یکی از مهمترین مراحل خشک کردن برگهای توتون است . مرغوبیت توتون به این مرحله بستگی دارد . دقت در این مرحله ضرورت دارد زیرا رطوبت زیاد در برگها می تواند تغییرات شیمیایی –بیولوژیکی وسیعی را در برگ ایجاد کند . در مراحل دیگر خشک کردن نیز همواره باید دقت کرد تا خصوصیات مطلوب کسب شده در این مرحله حفظ شود . در مرحله تغییر رنگ 30 تا 35 درصد رطوبت برگها خارج و رگبرگهای اصلی زرد رنگ می شوند .

در این مرحله درجه حرارت از 30 درجه سانتی گراد به 41 درجه سانتی گراد افزایش ، و رطوبت از 90 درصد به 75 درصد کاهش می یابد . این مرحله به 36 تا 48 ساعت زمان نیاز دارد .

مرحله تثبیت رنگ : در این مرحله رطوبت برگها به تدریج کاهش می یابد و فعالیت کلیه آنزیمهای برگ متوقف می شود و هیچ گونه فعالیت بیوشیمیایی در برگ صورت نمی گیرد.

در این مرحله رنگ به دست آمده در مرحله اول ثابت و پایدار می شود . بر اثر خروج مقدار زیادی رطوبت ، ابتدا قسمت انتهایی برگ خمیده می شود سپس تمام برگ چروکیده می گردد .

در مرحله تثبیت رنگ دما از 41 درجه سانتی گراد به 51 درجه سانتی گراد افزایش ، و رطوبت از 75 درصد به 35 در صد کاهش می یابد . برای انجام این مرحله 16 تا24 ساعت زمان نیاز است .

مرحله خشک کردن برگها : در این مرحله تمام رطوبت مورد نظر از گیاه خارج می شود . به طوری که برگها با کوچکترین تماسی شکسته و خرد می شوند .

در این مرحله دما از 57 درجه سانتی گراد به 65 درجه سانتی گراد افزایش ، و رطوبت از 35 درصد به 30 درصد کاهش می یابد . زمان مورد نیاز برای این مرحله 20 تا 30 ساعت است .

مرحله خشک کردن رگبرگ اصلی : چون ضخامت رگبرگ اصلی بیش از برگ است و رطوبت آن به طور همزمان با سایر قسمتهای برگ خارج نمی شود از این رو انجام این مرحله ضرورت دارد .

در این مرحله دما از 65 درجه سانتی گراد به 75 درجه سانتی گراد افزایش ، و رطوبت از 30 درجه به 20 درجه کاهش می یابد . زمان مورد نیاز برای انجام این مرحله 20 تا 30 ساعت است .

مرحله رطوبت کردن توتون : در این مرحله حرارت از 75 درجه سانتی گراد به 20 درجه سانتی گراد کاهش و رطوبت از 20 درصد به 35 درصد افزایش می یابد . در پایان این مرحله مقدار رطوبت برگها به 16 تا 18 درصد می رسد . به طوری که برگها به راحتی شکسته نمی شوند و از حالت چروکیده نیز خارج می گردند .

زمان مورد نیاز برای انجام این مرحله 16 تا 20 ساعت است .

پس از مرحله اخیر برگها بر حسب استانداردهای موجود به درجه 1 ، 2 و3 طبقه بندی می شوند . در این مرحله برگهای قله ای از برگهای کمری و پایه ای متمایز می گردند . سپس توتون به صورت عدلهای بزرگ چندین کیلویی بسته بندی شده و در شرایط مناسب از نظر حرارت ، رطوبت ، تهویه و عدم وجود آفات انباری ، نگهداری می شوند .

عملکرد برگ خشک متفاوت است و به رقم ، زمان کاشت و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین یک تا سه تن در هکتار می باشد . این مقدار توتون از 7 الی 21 تن برگ تازه بدست می آید .

• توتون

• توتون