پنج انگشت، بنگرو، بنگله، درخت پاكدامني، درخت زنان، فلفل بیابانی

نام انگلیسی: chaste tree, Abraham’s balm, chaste lamb, tree of chastity

نام علمی: Vitex Pseudo-Negundo (Hausskn.) Hand.-Mzt

خانواده: Verbenaceae

مقدمه

علت نامگذاری آن به پنج انگشت، برگ­ های پنجه ­ای و پنج تایی آن می ­باشد. در یونان به آن چِست (Chaste ) به معنای طاهر و پاک گفته و در گذشته راهبان هنگام بهار در معابد خود از بذور این گیاه به دلیل تضعیف قوای جنسی و از بین بردن شهوت در مرد ها استفاده می کردند

گیاه شناسی

درختچه ‌اي به ارتفاع 2-1 متر، خاكستري رنگ، در بالا منشعب، با شاخه ‌هاي چهار گوشه‌ كند، با گل ‌آذين پانيكول بزرگ انتهايي. برگ ‌ها با دمبرگ بلند، پنجه‌اي، 5 يا به ‌ندرت 7 برگچه ‌اي؛ برگچه ‌ها سرنيزه ‌اي، به ‌طول 6-9(-12) سانتي متر، به عرض 1-2(-5/2) سانتيمتر، باريك شده طويل، نوك تيز، تقريبا كامل (بدون دندانه)، روي سطح فوقاني سبز شونده، سطح تحتاني خاكستري-نمدي، دمبرگچه‌ دار. گرزن تنك، كوتاه، در چرخ ‌هاي بسيار تنك و سنبله‌ اي طويل قرار گرفته. كاسه گل به طول 2 ميلي متر، با دندانه ‌هاي سه گوشه پهن، نوك كند، از طول لوله سه بار كوتاه تر. جام گل به طول 6-9 ميلي متر، بنفش، 3 برابر اندازه كاسه گل؛ با لوله‌اي به طول 4 ميليمتر، با دهانه بسته، با لب پائيني با كرك‌ هاي ريش مانند متراكم و سفيد. ميوه شفت كروي، به قطر حدود 2 ميليمتر، از كاسه گل كمي بلند تر. میوه های آن شبیه فلفل سیاه و دارای بوی خاصی هستند.

اکولوژی و پراکنش

این گیاه در کل نقاط ایران قابل کشت بوده، و به شرایط خشکی و کم آبی مقاومت خوبی از خود نشان می دهد. گیاه پنج انگشت در کلکسیون گیاه دارویی شرکت زرین گیاه واقع در شهر ارومیه موجود می باشد.

پراكنش جغرافيايي در ايران: همدان (الوند به طرف بروجرد)، لرستان (بيشه، خرم‌آباد، اطراف رودخانه دز، درود) چهار محال بختياري (لردگان، ارمند)، خوزستان (لپ ‌سفيد، گچساران، شمال شرق هفت ‌گل، بستر رودخانه خياباد شرق بهبهان) فارس (بين حاجي ‌آباد و سيوند، شاهپور نزديك كازرون)، هرمزگان (رودان به طرف كهنوج)، بلوچستان (بين خاش و ايرانشهر كوه‌ هاي كارواندار، ايرانشهر، نيك شهر، تنگه سرحه)، خراسان (ارتفاعات شرق سبزوار) سمنان (بين ميامي و عباس‌آباد)، يزد (مهريز، اشنيز).

پراكنش جهاني: جنوب غرب آسيا، تركيه و سوريه، افغانستان و پاكستان

ترکیبات شیمیایی و خواص درمانی

مطالعات و بررسی های علمی نشان میدهد فلاونوئیدها، آلکالوئیدها، دی ترپنوئیدها، ویتکسین، کاستیسین و پیش ماده هورمون ‌های استروئیدال درون ترکیبات شیمیایی گیاه پنج انگشت شناسایی شده اند. مطالعات بیشتر نشان می دهد این ترکیبات روی غده هیپوفیز تاثیر گذاشته و تغییرات سطوح هورمونی آن را می توان در ارتباط با این ترکیبات توضیح و توجیه کرد. تحقیقات علمی نشان داده است که عصاره بدست آمده از میوه های گیاه پنج انگشت می تواند گیرنده های افیونی موجود در بدن را بلوکه کند. این اتفاق توضیح دهنده این موضوع می باشد که چگونه عصاره گیاه پنج انگشت باعث کاهش ناسازگاری های سندروم پیش از قاعدگی می شود. مطالعات فیتوشیمیایی نشان از وجود انواع ترکیبات شیمیایی در اندام‌های مختلف این گیاه می باشد. از آن جمله می توان به گلیکوزید های ایروئیدی مانند اگنوسید (Agnoside)) ، اکوبین (Aucubin ) اشاره کرد. از ترکیبات فلاونوئیدی می­توان به کاستاسین (Castacin)، کامفرول (Kampferol)، کوئرستاگتین (Quercetagetin) و ویتکسین (Vitxin ) اشاره کرد. از ترکیبات پروژستینی (Progestin’s ) می توان به پروژسترون، هیدرواکسی پروژسترون (در گل‌ ها و برگ‌ ها)، تستسترون، اپی تستسترون (گل‌ ها) و آندرواستندیون (Androstenedione ) اشاره کرد. تنها ترکیب آلکالوئیدی شناسایی شده از این گیاه ویتیسین (Viticin ) می باشد. گیاه پنج انگشت دارای ترکیبات فرار و روغنی نیز می باشد که از آن ترکیبات می توان به لینز (Liens) ، لینالول، ترپینل استات، آلفا پینن و به تا پینن اشاره کرد. علاوه بر ترکیبات بالا گیاه پاکدامن دارای ترکیبات اسیدهای چرب ضروری نیز می باشد. از اسیدهای ضروری می توان به پالماتیک اسید، لینولئیک اسید و استائریک اسید اشاره کرد.

برگ این گیاه اثر کاهنده ای بر قوه جنسی داشته و در زمان ‌های نه چندان قدیم، در فصل بهار از برگ های این گیاه برای کاهش قوای جنسی استفاده می شده است. همچنین در زنان برای درمان خونریزی رحمی و نارسایی تخمک کاربرد دارد.

 میوه این گیاه قابض بوده و به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک می کند. افرادی که دچار بواسیر یا شقاق باشند می توانند از اثرات درمانی آن سود برده و با نشستن در جوشانده این گیاه عارضه بواسیر را درمان کنند. همچنین اثرات درمانی زیادی برای رحم داشته و در تنظیم قاعدگی و بهبود ورم های رحمی موثر می باشد. همچنین عفونت موجود در بدن را از بین می برد. فواید آن به قدری زیاد است که از این گیاه در قرص های گیاهی مورد استفاده برای تنظیم قاعدگی و کاهش خونریزی استفاده می شود. ضماد میوه و برگ آن ادرار را افزایش داده و مقدار زیاد آن برای کلیه مضر است. این گیاه در درمان سر درد نیز مفید می باشد.

پنج انگشت برای درمان بیماری ‌های مختلفی استفاده می شود. درمان سردرد، آنفولانزا، اسهال، آبله فرنگی و بادشکن از خواص درمانی آن به شمار رفته و خواص ضد عفونی کنندگی و گند زدایی، افزایش ادرار و کاهنده شهوت از اثرات دیگر آن به شمار می آید. همچنین از این گیاه برای دفع حشرات به خاطر قدرت حشره کشی استفاده می گردد.

دو داروی آگنوگل و ویتاگنوس از جمله دارو های گیاهی هستند که از گیاه پنج انگشت ساخته شده اند و داروخانه های کشور به فروش می رسند.

تکثیر

این گیاه به وسیله قلمه به راحتی قابل تکثیر می باشد.

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• قلمه پنج انگشت (ویتکس) بصورت ریشه لخت

• قلمه پنج انگشت (ویتکس) بصورت کیسه ای

• قلمه پنج انگشت (ویتکس) بصورت کیسه ای

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)

• میوه پنج انگشت (ویتکس)

• میوه پنج انگشت (ویتکس)

• برگ پنج انگشت (ویتکس)

• برگ و میوه پنج انگشت (ویتکس)

• پنج انگشت (ویتکس)