اسطوخودوس فرانسوی ( اسطوخودوس حقیقی )

نام انگلیسی اسطوخودوس فرانسوی ( اسطوخودوس حقیقی ) : Lavender

نام علمی اسطوخودوس فرانسوی ( اسطوخودوس حقیقی ): Lavandula angustifolia

خانواده: Labiatae

مقدمه ای بر اسطوخودوس فرانسوی ( اسطوخودوس حقیقی )

"پلینوس" خصوصیات دارویی نوعی اسطوخودوس را برشمرده است. وی اظهار می دارد در زمانهای گذشته مردم گونه های کمی از جنس اسطوخودوس را می شناخته و از آنها استفاده می کرده اند. کلمه"لاواند" از ریشه لاتین "لاوار" مشتق شده و به معنای تمیز کننده و شوینده است. به طوری که مردم اروپا در گذشته از این گیاه برای شستشوی بدن خود استفاده می کردند.

اسطوخودوس فرانسوی (اسطوخودوس حقیقی) از قرن سیزدهم نزد مردم اروپا شناخته شده بود و در مرکز اروپا گسترش زیادی داشته و موارد استعمال آن نیز فراوان بوده است. در حال حاضر از اسطوخودوس فرانسوی در اکثر نقاط جهان استفاده می شود.

اسانس این گیاه یکی از ترکیبات اصلی برخی فرآورده های بهداشتی و آرایشی را تشکیل می دهد و در تولید ادکلن، عطر، صابون، شامپو، خوشبوکننده های هوا و امثال آن کاربرد فرآوانی دارد. اسانس این گیاه نیز خاصیت شدید ضدباکتریایی دارد.

مردم در گذشته از پیکر رویشی و گل اسطوخودوس استفاده های دارویی متعددی می کردند. آنها معتقد بودند که استفاده از آن سبب معالجه افراد فلج و به کار افتادن مجدد دست و پای این افراد می شود. آنها همپنین برای درمان بعضی از بیماریهای مربوط به مغز، ازجمله خون گرفتگی عروق مغزی از این گیاه استفاده می کردند.

در تمام فارماکوپه های معتبر از گلهای این گیاه به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد بررسی قرار گرفته است. در حال حاضر از مواد موثره اسطوخودوس فرانسوی برای معالجه بیماریهای مربوط به سیستم عصبی و همچنین برای درمان رماتیسم استفاده می شود.

در بعضی کشورها ، گونه های مختلف اسطوخودوس ، به عنوان گیاهان زینتی در باغها و پارکها کشت می شود.

تغذیه گلهای این گیاه توسط زنبور عسل نه تنها در کیفیت عسل آنها تاثیر فرآوانی دارد بلکه سبب افزایش عملکرد عسل نیز می شود. به علت استفاده های متنوع از اسطوخودوس، این گیاه در اکثر کشورهای جهان کشت و روز به روز بر متقاضیان آن افزوده می شود.

همه ساله زمینهای زراعی وسیعی در کشورهای فرانسه، روسیه، بلغارستان، ژاپن، آمریکا و مجارستان برای کشت اسطوخودوس فرانسوی اختصاص می یابد.

مشخصات گیاه اسطوخودوس فرانسوی ( اسطوخودوس حقیقی )

گونه های مختلف اسطوخودوس گیاهانی ، چندساله و خشبی هستند. تا کنون حدود 48 گونه متعلق به اسطوخودوس یا "لاواند" شناسایی شده است.

اسطوخودوس فرانسوی (با گونه های اسپیکا، افیسینالیس و ورا هم نام است)، گیاهی است مدیترانه ای، منشاء آن جنوب اروپا گزارش شده است و در جنوب و مرکز ایتالیا ، یونان، جنوب فرانسه و اسپانیا در خاکهای سبک شنی و در ارتفاعات 1700 متری از سطح دریا به طور خودرو می روید. این گیاه حقیقی (غیر دورگ) است و بذر تولید می کند.

اسطوخودوس فرانسوی گیاهی چندساله و خشبی است. ریشه اصلی آن طویل و چوبی است و انشعابهای متراکم و فراوانی دارد و قادر به جذب رطوبت از اعماق سه تا چهارمتری زمین می باشد.

ساقه ضخیم و قهوه ای رنگ است. قسمت تحتانی ساقه انشعابهای فراوانی دارد و گیاه بسیلر متراکم و انبوه به نظر می رسد. شکل ظاهری آن در گیاهان چندساله شبیه به نیمکره ای است که قطر آن به 80 تا 120 سانتی متر می رسد. ارتفاع ساقه متفاوت است و به سن گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد. ارتفاع گیاهان چندساله به 40 تا 60 سانتی متر می رسد. برگها به رنگ سبز تیره، نیزه ای شکل و به طور متقابل روی ساقه قرار می گیرند. طول برگها سه تا پنج و عرض آن 2/0 تا 5/0 سانتی متر است.

برگها پوشیده از کرک و حفره های حاوی اسانس است. گلها در انتهای ساقه های گل دهنده به صورت خوشه های مجتمع قرار می گیرند. ساقه های گل دهنده در اسطوخودوس فرانسوی غیرمنشعب است و ارتفاع آن بین 20 تا 40 سانتی متر می باشد. گلها به رنگ آبی یا متمایل به بنفش است. برخی از گیاهان ممکن است گلهای سفید رنگ دیا بور (قهوه ای روشن) تولید کنند ولی اسانس این گیاهان کمیت و کیفیت نامطلوبی دارند.

میوه فندقه و به شکل تخم مرغ است. طول میوه 8/1 تا 2/2 میلی متر و رنگ آن قهوه ای تیره و براق است. وزن هزاردانه 85/0 تا 1/1 گرم است.

پیکر رویشی این گیاه بوی مطبوعی دارد که ناشی از وجود اسانس است. اسانس در برگها و گلهای اسطوخودوس و در حفره های مخصوص ساخته و ذخیره می شود. اسانس گلها در مقایسه با برگها کیفیت مناسبتری دارند و مقدار آن به نوع گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی داشته و بین 5/0 تا 5/1 درصد است. مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس را "لینالیل استات" (35 تا 60 درصد) ، "لینالول" ف "کامفور" و "گرانیول" تشکیل می دهد. از ترکیبات دیگر این گیاه می توان از "کومارین" ،"فلاونوئید" و "استرول" نام برد.

بذرهای اسطوخودوس فرانسوی سه الی چهار سال از قوه رویشی مناسبی برخوردارند. رشد اولیه این گیاه بسیار کند است. گیاهان معمولا از سال اول به گل می روند. رویش گیاهان در سالهای بعد در فصل بهار (اوایل فروردین) آغاز می شود و گلها اواخر بهار (اواخر خرداد) ظاهر می شوند و گلدهی تا اواسط تابستان (مرداد) ادامه می یابد. هوای سرد و بارندگی (10 تا 15 روز قبل از گلدهی) گلدهی را به تاخیر می اندازد. هوای گرم و خشک سبب تسریع در گلدهی اسطوخودوس فرانسوی می شود.

میوه های این گیاه به تدریج می رسند. پس از رسیدن میوه، بذرها از گیاه جدا و به اطراف پراکنده می شود.

دوره رویشی اسطوخودوس فرانسوی بسیار طولانی است و معمولا 20 تا 30 سال عمر می کند و تا 15 الی 20 سال بازدهی اقتصادی دارد.

نیازهای اکولوژیکی اسطوخودوس فرانسوی ( اسطوخودوس حقیقی )

اسطوخودوس از گیاهان مناطق خشک و نیمه خشک است. در طول رویش به تابش نور فراوان و هوای گرم و رطوبت کم نیاز دارد. در این شرایط عملکرد گل، اسانس و همچنین کیفیت اسانس افزایش می یابد. در این مورد تحقیقات نشان می دهد که مقدار و کیفیت با نور رابطه مستقیم دارم.

کشت اسطوخودوس در مناطقی که نور کافی وجود نداشته باشد نه تنها از مقدار اسانس گلها کاسته می شود، بلکه سبب کاهش ترکیبات استری(لینالیل استات) آن می شود. در این مورد گیاهانی که در سایه کشت شده اند اسانس و ترکیبات استری آن در مقایسه با گیاهان کشت شده در آفتاب به ترتیب 55 و 41 درصد کاهش نشان می دهد.

اگرچه اسطوخودوس قادر است درجه حرارتهای پایین (15-الی 20-درجه سانتی گراد) را تحمل کند، ولی در فصل بهار هنگام رویش گیاه و تولید شاخ و برگ به سرما بسیار حساس است و با بروز سرما، گیاهان دچار سرمازدگی شده و خشک می شوند. از این رو از کشت این گیاه در زمینهای گود و مناطق سرد حتی الامکان باید اجتناب کرد.

رطوبت زیاد برای اسطوخودوس مناسب نیست. آبیاری زیاد سبب کاهش چشمگیر اسانس (به مقدار 30 تا 50 درصد) و ترکیبات تشکیل دهنده آن می شود. این گیاه از مرحله تشکیل گل قادر است خشکی را برای مدت طولانی تحمل کند.

اسطوخودوس فرانسوی در هر نوع خاکی قادر به رویش است. ولی خاکهای سبک حاوی ترکیبات کلسیم و غنی از مواد و عناصر غذایی خاکهای مناسبی برای تولید انبوه این گیاه است. خاکهای سنگین که تهویه هوا در آنها به سختی انجام می گیرد و همچنین خاکهایی که سبب آب ایستایی می شوند برای کشت این گیاه مناسب نیستند.

"پی اچ" خاک برای اسطوخودوس فرانسوی بین 4/6 تا 2/8 مناسب است.

تناوب کاشت اسطوخودوس فرانسوی ( اسطوخودوس حقیقی )

اسطوخودوس 15 تا 20 سال در یک منطقه باقی می ماند. از این رو در زمینهایی که به کشت این گیاه اقدام می شود باید کاملا آماده نمود. اسطوخودوس را باید با آن دسته از گیاهانی به تناوب کشت کرد که سبب گسترش علفهای هرز نشوند. ذرت ، گیاه مناسبی برای تناوب کشت با اسطوخودوس است. چون اسطوخودوسهای جوان به علف کشها حساس هستند، چنانچه قبل از کاشت برای مبارزه با علفهای هرز از مقادیر زیادی علف کش استفاده شده باشد، توصیه می شود به منظور خنثی شدن اثر علف کشها، زمین تا سه سال به صورت آیش باقی بماند سپس اسطوخودوس در آن کشت شود.

پس از برداشت اسطوخودوس زمین معمولا از مواد و عناصر غذایی تهی است. بدین جهت پس از برداشت، گیاهانی را باید کشت کرد که نه تنها به مواد و عناصر غذایی فراوان نیاز نداشته باشند بلکه بر کیفیت خاک نیز بیفزایند.

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز اسطوخودوس فرانسوی ( اسطوخودوس حقیقی )

اسطوخودوس در زمینهای تهی از مواد و عناصر غذایی می روید، ولی در سطوح وسیع کشت باید از زمینهای غنی و حاصلخیز استفاده شود. اسطوخودوس 15 تا 20 سال در یک مکان باقی می ماند. از این رو تمام نیازهای غذایی گیاه در این مدت باید توسط خاکی که در آن کشت می شود تامین گردد.

در طول رویش گیاه، خاک را باید مورد تجزیه قرار داد و با توجه به نیاز گیاهان و وضعیت خاک از نظر مواد و عناصر ضروری اقدام به کوددهی زمین نمود.

تحقیقات نشان می دهد برای تولید هر یکصد کیلوگرم گل، گیاهان 8/0 کیلوگرم ازت، 2/0 کیلوگرم اکسیدفسفر و 8/0 کیلوگرم اکسید پتاس از خاک جذب می کنند.

کودهای حیوانی کاملا پوسیده نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد. از این رو توصیه می شود در فصل پاییز هنگام آماده ساختن زمین 35 تا 50 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملا پوسیده 70 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسیدفسفر و 100 تا 120 کیلوگرم در هکتار اکسیدپتاس به عنوان مقادیر پایه به خاک اضافه شود. در فصل بهار سال اول رویش نیز 70 تا 80 کیلوگرم در هکتار ازت باید به صورت سرک در اختیار گیاهان قرار گیرد.

هر ساله افزودن مقادیر مناسبی مواد و عناصر غذایی به زمینهایی که اسطوخودوس کشت می شود ضرورت دارد. مقدار این مواد متفاوت است و به شرایط اقلیمی و نوع خاک بستگی دارد. بدین جهت توصیه می شود هر ساله در فصل پاییز 60 تا 100 کیلوگرم در هکتار ازت، 50 تا 60 کیلوگرم در هکتار اکسیدفسفر و 80 تا 120 کیلوگرم در هکتار اکسیدپتاس به عنوان مقادیر پایه در اختیار گیاهان قرار گیرد. از این مقادیر تمام فسفر و پتاس و 3/1 ازت در فصل پاییز و 3/2 بقیه ازت در فصل پاییز به صورت سرک باید به خاک اضافه شود.

استفاده از محلولهای غذایی در زمان مناسب نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد.

تحقیقات نشان می دهد پس از اولین برداشت استفاده از کودهای ازت و همچنین کاربرد محلولهای غذایی مناسب نیست و مقاومت گیاهان را به سرمای زمستان کاهش می دهد.

آماده سازی خاک برای کاشت اسطوخودوس فرانسوی ( اسطوخودوس حقیقی )

از آن جا که اسطوخودوس 15 تا 20 سال در یک منطقه باقی می ماند، لذا تمام نیازهای غذایی گیاهان باید توسط خاکی که در آن کشت می شود تامین گردد. از این رو، یک سال قبل از کشت زمین را باید آماده نمود.

پس از افزودن کودهای حیوانی آنها را با شخم مناسبی باید به عمق 35 تا 40 سانتی متری زمین فرو برد. 5/1 تا 2 ماه قبل از کشت گیاه باید به افزودن کودهای شیمیایی مورد نیاز گیاه، (مانند کودهای فسفر و پتاس) به خاک اقدام کرد و با شخم متوسطی آنها را تا عمق 18 تا 20 سانتی متری با خاک مخلوط کرد. در اواخر زمستان پس از شکستن سله ها و جمع آوری سنگها و قلوه سنگها و تسطیح ، باید زمین را برای کشت آماده کرد.