کارلا یا ماموردیکا (جگر زلیخا، خربزه جذامی، خربزه تلخ، خیار چنبر تلخ، خیار تلخ)

نام انگلیسی: karela

نام علمی: Momordica charantia

خانواده: Cucurbitaceae

مقدمه

گیاه کارلا در زبان لاتین Momordica و در زبان عمومی خربز‌ه‌ تلخ نام دارد. کارلا یکی از سبزیجات معروف آسیای جنوبی است و در آمازون، آفریقای شرقی، جزایر واقع در دریای کارائیب و جنوب آمریکا به منظور تامین غذا و دارو کشت می شود. در ترکیه به آن کودرت ناری kudret nari و نام های انگلیسی Momordica charantia , bitter melon و bitter gourd, bitter squash or balsam-pear و Goya و karela هم گفته می شود. در استرالیا به آن خیار چنبر تلخ گفته می شود. در ایران با نام جگر زلیخا (علت نام گذاری به این دلیل است که زمانی که میوه می رسد پوسته آن شکافته شده و داخل آن ژله رنگ قرمز وجود دارد که به بیرون می ریزد) معروف است.

مشخصات گیاه

گیاهی پیچک دار و دارای ساقه دراز و پر شاخه است. برگ های پنجه ای، منقسم به 5 – 7 لوب دندانه دار و کم و بیش پوشیده از تار دارد. دمبرگ درازی، پهنک برگ آنرا به ساقه متصل می سازد. دو نوع گل دارد که نر و ماده بر روی یک پایه قرار دارد. دمگل های آن که از کناره برگ ها منشاء می گیرند به ول 5 – 10 سانتی متر می رسند و هر یک در انتها به گل زرد لیموئی ختم می شوند. گل های نر آن حالت منفرد دارد و براکته های مدور، در قسمت پائین دمگل آن، کمی بالاتر از محل اتصالدمگل به ساقه مشاهده می شود. گل های ماده آن، ظاهری شبیه گل های نر دارد و در قاعده، به یک قسمت دوکی شکل و پوشیده از برجستگی های متعدد ختم می شودکه محل تخمدان است و دمگلی دراز به طول 5 – 10 سانتی متر آنرا به کناره برگ متصل می سازد. میوه اش دوکی شکل، منتهی به نوک دراز، به رنگ نارنجی شفاف و پوشیده از برجستگی های غده مانند و مثلث شکل است به طوری که بدان ظاهری ناهموار شبیه پوست کروکدیل می دهد. در داخل میوه، دانه های متعدد جای دارد. دور دانه ها را مواد لزج قرمز (گلوله‌های ژله‌ای قرمز رنگ، حاوی بذر کارلا است که درون میوه جای دارد)   گرفته است بذرها حالت تخمه و لی با شکل هندسی جالبی هستند

پراکنش جغرافیایی

کارلا گیاه بومی مناطق گرمسیر دنیا است و ارقام وحشی و اهلی شده آن در مناطق گرمسیری پراکنده است. این گیاه بیشتر در هندوستان و جنوب چین، بومی است و در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری یافت می‌شود. یکی از میوه‌های بومی جنوب و شرق آسیا از قبیل سریلانکا، ویتنام، تایلند، مالزی، فیلیپین، پاکستان و جنوب چین است و در سطح محدودی از مناطق گرمسیری آمریکا نیز کشت می‌شود.

نیازهای اکولوژیکی

کارلا نیز مانند سایر گیاه کدوئیان جزو سبزیجات فصل گرم بوده، نسبت به سرما حساس‌ بوده و کاشت آن‌ها در هوای گرم انجام می‌گیرد. کارلا در انواع خاک رشد می‌کند، اما خاک شنی لومی به خوبی زهکشی شده برای کشت در هوای آزاد مناسب می باشد. بهترین رشد و میوه‌ بندی آن در pH حدود 8/6-6 رخ می‌دهد. pH خیلی پایین (زیر5/5) می‌تواند ميوه‌ بندي را کاهش دهد.

خواص درمانی و ترکیبات شیمیایی

با پژوهش هایی که اخیرا صورت گرفته این گیاه به انسولین طبیعی معروف شده است. برگ ها دارای مواد رزینی اسید، یک ماده تلخ به نام موموردین، ویتامین ث، همراه با کاروتن می باشد. همچنین در برگ ها اسید گاما آمینوبوتیریک وجود دارد. میوه دارای عناصری مانند سیلسیم، کلسیم، فسفر، استرونتیم، مس، قلع، روی، آهن و غیره است. به علاوه دارای اسید پکتیک محلول، ساپونین ها، 5 هیدروکسی تیرامین و آلکالوئیدی به نام موموردیسین می باشد. ضمنا ماده ای به نام کارانتین نیز در میوه وجود دارد. وجود گلوکزید های استروئیدی نیز گزارش شده است. دانه نیز دارای 32 تا 35 درصد ماده روغنی با اثر مسهلی، مرکب از اسید های استئاریک، اولئیک، لینولئیک و اسید آلفا الئو استئاریک است. به علاوه وجود آلبومین، گلوبولین، گلوته لین، آمینو اسید های اصلی، ویتامین B، کاروتن، اسید آمینو بوتیریک در آن مشخص شده است. خواص این گیاه عبارتند از: درمان دیابت، خاصیت ضد سرطانی، برای جوش های خونی، گال، خارش ها، عفونت های قارچی، اختلالات پوستی، ورم مفاصل، روماتیسم، آسم، وبا، اسهال، کم خونی و دفع انگل های داخلی به کار می رود.

از ریشه این گیاه که اثر قابض دارد در درمان بواسیر استفاده می شود. در جاوه از دانه آن برای درمان یرقان ورفع ناراحتی های ناشی از نارسایی ترشح صفرا استفاده می شود. همنین دانه گیاه اثر ضد کرم دارد.

تکثیر گیاه

کشت آن به دو صورت مستقيم و غير مستقيم (نشايي) انجام می‌گیرد. در کشت مستقیم، بذر کارلا مستقیماً در زمین اصلی کاشته می ‌شود. جهت سهولت جوانه ‌زنی و تسریع در این کار ممکن است بذور را یک تا دو روز قبل از کاشت در یک پارچۀ مرطوب در دمای 25 درجۀ سانتی‌ گراد بخیسانند. فاصلۀ دو خط کشت  3 – 5/2 متر و همچنین فاصلۀ بوته‌ ها نیز 30-30 سانتی‌متر می‌رسد. روش کاشت به ‌صورت کپه ‌ای است و پس از سبز شدن تعداد بوته‌ ها را به 1 تا 2 عدد كاهش می‌ دهند. عمق کاشت بذر 2 سانتی متر یا کمی بیشتر است. بوته کارلا برای رشد اولیه خود احتیاج به گرما و رطوبت کافی دارد، بنابراین عمل کاشت بذر تا زمانی که دمای خاک به 20-18 درجة سانتی‌ گراد نرسیده است انجام نمی‌ گیرد. بدیهی است که با افزایش دما مثلاً تا حد 25 درجه يا بیشتر، جوانه‌ زنی نیز تسریع می‌ گردد. میزان بذر مورد نیاز برای یک هکتار 3-2 کیلوگرم می‌ باشد. تهیه و آماده‌ سازی زمین مثل خیار می ‌باشد.

کشت غیر مستقیم در اقلیم‌ های خیلی سرد صورت می گیرد. بهتر است قبلاً در یک گلخانه در سینی های نشاء یا گلدان های کیسه ای کشت شوند و سپس در هوای مناسب به زمین اصلی منتقل گردند.

کارلا به سرعت و بلافاصله پس از دو هفته بعد از کاشت رشد می‌نماید و ساقه ‌های رونده آن به صورت پیچکی حرکت می‌کند. برای رشد بهتر و همچنین برداشت آسان ‌تر بهتر است از قیم ‌ها و شبکه داربستی استفاده شود تا از نظر اندازه و راندمان محصول، نتیجه کار بهتر باشد و برداشت محصول و نگهداری آن به‌راحتی انجام شود.

مراقبت و نگهداری

-هرس: از بوته کارلا، شاخه های زیادی منشعب می شود که خیلی از آنها تولیدی در بر نخواهند داشت، این شاخه ها باید قبل از رسیدن به قسمت های بالا هرس شوند. تحقیقات نشان داده است چنانچه حدود 10 گره بارور برای هر بوته گذاشته شود، نتیجه بهتری خواهد داد. چنانچه بوته ها هرس نشوند، هر بوته حدود 10 تا 40 گره بارور تولید می‌کند و 5/0 تا 2 متر بالا می‌رود.

آبیاری: کارلا تحمل خشکی را ندارد. باید محیط ریشه تا عمق 50 سانتی متری مرطوب نگه داشته شود. آبیاری هر هفته در فصول گرم و خشک صورت می گیرد. به هنگام بارندگی، باید زهکش های مناسبی وجود داشته باشد تا رشد گیاه را مواجه با مشکل نسازد. در مناطقی که با محدودیت آب مواجه هستند، آبیاری و تغذیه ی قطره ای مؤثرترین روش می باشد.

کنترل بیماری ها و آفات: کارلا نسبت به خیلی از بیماری های مشترک خانواده کدوئیان حساس می باشد برای پوتی ویروس خربزه یک میزبان محسوب می شود. سفیدک سِرکوسپورا، پژمردگی باکتریایی، پژمردگی فوزاریوم و نماتد گره های ریشه از جمله بیماری های معمول کارلا است.

چنانچه رطوبت بالایی وجود داشته باشد، بیماری های قارچی رخ می دهد، مگس میوه بیشترین خسارت را به کارلا می زند زیرا لارو حشره در درون میوه زندگی می کند و از اثر مستقیم حشره کش ها محافظت می شود.

سوسک ها، تریپس ها، کرم های طوقه بر، کرم غوزه  پنبه، شته ها، کنه ها و  آفات عمومی از دیگر آفت های کارلا می باشند. مبارزه ی شیمیایی با آفت ها تجویز نمی شود مگر زمانی که میزان خسارات  معنی دار باشد.

برداشت محصول

کارلا به هنگام برداشت نیاز به مراقبت های ویژه ای دارد. میوه ها را باید به هنگام رشد مواظب بود که خیلی بزرگ و خیلی تلخ نشوند. به طور معمولی 15 تا 20 روز بعد از گلدهی و یا 70 تا 80  روز بعد از کاشت در حالی که طول میوه 10 تا 15 سانتی متر می باشد، زمان مناسبی برای برداشت می باشد، البته  در برداشت، باید به نوع مصرف توجه داشت.

میوه ها باید سبز روشن، نازک و آبدار و تخم‌ ها سفید و نرم باشند و برداشت باید توسط قیچی باغبانی یا چاقوی تیز انجام شود. چنانچه میوه خیلی بزرگ شود، اسفنجی، تلخ، زرد یا نارنجی و ترک خورده می شود.

راندمان محصول کارلا بسته به رقم انتخابی و نوع مدیریت اعمال شده در مزرعه دارد ولی راندمان تجاری آن 8 تا 10 تن در هکتار است. 20 تا 30 تن در هکتار راندمانی عالی است  و در نسل F1  تا 40 تن در هکتار راندمان دارد. تعداد میوه در هر بوته بسته به ارقام مختلف از 5 عدد تا 100 عدد گزارش شده است که تعداد زیاد میوه در بوته مربوط به ارقام سایز کوچک میوه می باشد .

میوه ی کارلا بعد از برداشت نباید مدت زیادی باقی بماند بلکه به سرعت باید به فروش برسد. میوه های خسارت دیده و آسیب دیده را جدا کرده و به دقت میوه ها را در کارتن یا سبد چیده و در محل سردی با دمای 12 تا 13 درجه سانتیگراد و رطوبت 85 تا 90 درصد انبار یا نگهداری می کنند.

در چنین شرایطی میوه ها برای مدت دو تا سه هفته باقی می ماند. در دمای کمتر از 10 درجه، یخ می زند و صدمه می بیند. در دمای بالای 13 درجه نیز نباید نگهداری شود چون میوه زرد یا نارنجی می شود و ترک خورده و باز می شود. میوه کارلا را باید از سایر میوه ها نظیر موز، آناناس و سیب جدا نگهداری نمود چون مقدار زیادی اتیلن که نوعی هورمون رساننده است، دارند.

• ماموردیکا

• ماموردیکا

• ماموردیکا

• ماموردیکا

• ماموردیکا

• ماموردیکا

• ماموردیکا