کینوا (خاویار گیاهی)

نام انگلیسی: kinwa, kinuwa

نام علمی: Chenopodium quinoa Willd

خانواده: Amaranthaceae

مقدمه

یکی از گیاهانی که تحت شرایط خشک و کم آب محصول می دهد گیاه کینوا می باشد. منشأ این گیاه کشور بولیوی و پرو و شیلی می باشد و قدمت آن به 7000 سال پیش بر می گردد. این گیاه از نواحی هم سطح دریا تا 4000 متر بالاتر از سطح دریا کشت می گردد و دارای چندین مکانیزم مقاوم به خشکی می باشد و دارای کارایی مصرف آب بالایی می باشد.

خصوصیات گیاه شناسی

گیاه کینوا گیاهی یک ساله بوده و به مادر دانه ها معروف است جزء خانواده کنوپودیاسه بوده و شرایط رشد آن شبیه اسفناج می باشد. ارتفاع این گیاه از 1 تا 1/5 (یک و نیم متر) متغیر می باشد. برگ های آن شبیه اسفناج است و گل های آن از سفید تا قرمز متغیر می باشد. بذر ها کوچک و به رنگ های متنوع از سفید تا تیره دارند. بذرها در گل آذین خوشه ای قرار دارند و اندازه آنها بین 0/8 (هشت دهم)تا 0/11 (یازده صدم) میلی متر قطر دارند. در واریته های کینوا بین 10000 تا 70000 بذر تولید می شود. پوسته بذر پریکارپ نامیده می شود که دارای ساپونین می باشد و جهت مصرف غذایی باید حذف گردد. این گیاه مانند گندم خودگرده افشان بوده و گاهی اوقات 10 تا 15 درصد دگرگرده افشانی از خود نشان می دهد. این گیاه دارای سیستم ریشه ای قوی بوده و نسبت به استرس خشکی مقاوم می باشد. طول دوره رشد این گیاه بین 90 تا 125 روز متغیر می باشد.     

نیاز های اکولوژیکی

کینوا به طول روز کوتاه و درجه حرارت خنک برای رشد نیاز دارد. درجه حرارت خنک باعث رشد رویشی مطلوب آن می شود. درجه حرارت مطلوب رشد این گیاه بین 28 تا 95 درجه فارنهایت می باشد. این گیاه در خاک شنی و لومی بخوبی رشد کرده و در خاک های فقیر با زهکش پایین محصول قابل قبولی می دهد. این گیاه در پی اچ   4/8 (چهار و هشت) تا 8/5 (هشت و نیم) رشد می نماید.

آبیاری یکی از عملیات مهم مرحله داشت کینوا می باشد. این محصول به 5 تا 7 بار آبیاری در طی مرحله رشد نیاز دارد هرچند که استرس خشکی میزان محصول این گیاه را کاهش می دهد.

مبارزه با علف های هرز نیز یکی دیگر از عملیات داشت می باشد در دو هفته اول رشد که رشد گیاه کینوا به کندی صورت می گیرد مبارزه با علف های هرز ضروری می باشد. استفاده از علفکش های پیش کاشت و کشت زود هنگام بهترین راه حل برای مبارزه با علف های هرز می باشد. بیماری های مهم این گیاه بوته میری - سفیدک و لکه برگی و آفات مهم ان کرم طوقه بر - شب پره سفید کلم و کرم برگخوار می باشد. روش مبارزه با آفات و بیماری های کینوا نیز شبیه گیاه اسفناج می باشد.

خواص درمانی و موارد مصرف:

کینوا دارای ارزش غذایی بالایی می باشد و سازمان FAO  آنرا با شیر مقایسه نموده است. سازمان ملل متحد، سال دو هزار و سیزده را به نام سال بین المللی محصول «کینوآ » نامگذاری کرد تا توجه جهانیان را به این ماده غذایی مفید جلب کند. کیفیت این گیاه بالاتر از غلات دانه ای می باشد و از نظر تعادل آمینواسیدها بسیار مطلوب می باشد. میزان لیزین دانه های این گیاه بالاتر از گندم می باشد و برای تعادل غذایی انسان مطلوب می باشد. کینوا از نظر سدیم فقیر بوده ولی از نظر کلسیم، فسفر، منیزیم، پتاسیم، آهن، مس، منگنز نسبت به گندم و جو ذرت برتری دارد. از نظر چربی و کربوهیدرات و ویتامین نیز از گندم غنی تر می باشد. کینوا برای تهیه کیک، سوپ، الکل، دسر صبحانه، بیسکویت و نان و گاهی بصورت سالاد و یا مخلوط با برنج نیز مصرف می شود.   

برای کبدهای آسیب دیده و شکم های نفخ کرده کینوا انتخاب فوق العاده‌ای است. این دانه ها در کشورهای آمریکای جنوبی به دانه ی طلایی و خاویار گیاهی معروفند. کینوا حاوی فیبرهای غیر محلول در آب می باشد که آب را به خود جذب می کند. در نتیجه حجیم شده و باعث تحریک عملکرد روده ها می شود. باید بدانید که حدود یک لیوان از این دانه ها حاوی فیبری معادل یک برش نان کامل (سبوس دار) می باشد. اگر از مشکلات گوارشی رنج می برید بدانید که کینوا همان دانه ی مورد نیاز شماست.

لاغر شدن بدون گرسنگی کشیدن آرزوی قلبی خیلی از خانم ها و البته آقایان است. دانه های کینوا درست همین کار را می کنند. به خاطر اینکه حاوی میزان زیادی پروتئین هستند و به طور طبیعی سیری ایجاد می کنند. علاوه بر اینها کینوا خیلی زود معده را پر می کند و جلوی پرخوری را می گیرد. باید بدانید که این دانه ها کم چرب هستند و شاخص گلیسمی پایینی دارند. برای همین جایگزین مناسبی برای پاستاها، نان و برنج محسوب می شوند. توجه داشته باشید که 100 گرم کینوا حاوی حدود 300 کالری است.

کینوا حاوی مواد معدنی فوق العاده ای با خواص آنتی اکسیدانی است مانند منگنز و مس و غیره. علاوه بر این باید بدانید که این دانه ها باعث فعال کردن آنزیمی می شوند که به بدن کمک می کند تا با رادیکال های آزاد مقابله کند. رادیکال های آزاد به دلیل عواملی مانند استرس، آلودگی، غذاهای نامناسب و غیره وارد بدن شده و باعث پیری سلول ها می شوند. با مصرف کینوا شما صاحب سلاحی مطمئن در برابر پیری خواهید شد.

نتایج پژوهشی که در سال 2009 انجام شده است نشان می دهد که «کرستین» موجود در کینوا باعث کنترل میزان قند خون می شود. به همین دلیل محققان معتقدند که مصرف کینوا به همراه سبزیجات می تواند رژیم مؤثری برای مقابله با دیابت نوع 2 باشد.

کینوا سرشار از منیزیم است و به آرامش رگ های خونی کمک می کند. این دانه ها همچنین حاوی ریبوفلاوین هستند. نتایج یک پژوهش آمریکایی نشان می دهد که این ویتامین برای مقابله با میگرن مؤثر است. بعد از مصرف روزانه 400 میلیگرم ریبوفلاوین، مدت زمان دردهای میگرنی کاهش پیدا کرده است.

افرادی که به گلوتن موجود در گندم حساسیت دارند از مصرف نان، پاستاها، بیسکویت و غیره منع می شوند. افرادی که به این مشکل مبتلا هستند در انتخاب مواد غذایی با مشکل اساسی مواجه اند. معمولاً کینوا به عنوان یک ماده ی غذایی مجاز برای همه شناخته شده است. به خاطر اینکه فاقد گلوتن است. با این حال نتایج پژوهشی که در Journal of Clinical Nutrition  به چاپ رسیده است نشان می دهد که این دانه ها حاوی «پرولامین» هستند. این پروتئین ها معمولاً در افرادی که به بیماری عدم تحمل گلوتن مبتلا هستند ایجاد حساسیت می کند. افرادی که دچار چنین مشکلی هستند باید در ابتدا مقدار اندکی از این دانه ها را مصرف کرده و منتظر واکنش باشند. اگر مشکلی به وجود نیامد می توانند با خیال راحت از آن استفاده کند.

کاشت، داشت و برداشت

زمانیکه درجه حرارت به 15 درجه سانتیگراد رسد بعد از اضافه نمودن 150 کیلوگرم اوره و 50 کیلوگرم فسفات به خاک کشت بذور در عمق 5/0 نیم تا 1 سانتی متر و با فاصله روی ردیف 5 سانتی متر و بین ردیف 45 تا 60 سانتی متر کاشته می شود و بلافاصله آبیاری انجام می گردد. بعد از 24 ساعت بعد از کاشت جوانه زنی انجام می شود و تا مرحله 2 تا 3 برگی نباید آبیاری صورت گیرد. بعد از آن به 5 تا 7 بار  آبیاری نیاز می باشد. 3 تا 5 روز بعد از کاشت گیاهچه ها ظاهر می شوند. تعداد گیاهان 130000 بوته در هکتار می باشد. کشت این گیاه در اواخر آوریل تا اواسط ماه می  امکان پذیر می باشد.

آبیاری اثر معنی داری در عملکرد دارد. میانگین 550 میلی متر رطوبت در دسترس توصیه شده است؛ اما در بعضی از تحقیقات انجام شده نیاز آبی سالانه کینوا را 250 یا 208 میلی متر تعیین کرده اند. کشت کینوا در مناطقی که بارندگی سالانه 200 تا ۴۰۰ میلی متر دارند، امکان پذیر است. تمامی این نتایج متأثر از شرایط رشد و نوع خاک است و نمی توان آن را برای همه مناطق کشت استفاده کرد.

کینوا به کود نیتروژنه عکس العمل خوبی نشان می دهد؛ اما کاهش عملکرد با میزان زیاد نیتروژن به علت کاهش سرعت رسیدگی فیزیولوژیکی و افزایش ورس گزارش شده است. طبق آخرین تحقیقات فقط نیتروژن اثر مثبت داشته است. طبق تحقیقات کاربرد نیتروژن باعث می شود عملکرد و نیز پروتئین دانه افزایش یابد. کاربرد فسفر و پتاس در برخی تحقیقات موجب رشد رویشی بیش تر کینوا، بدون افزایش عملکرد شد که به علت وجود پتاسیم کافی در خاک های محل تحقیق است. اما در خوزستان برای ارقام ساجما و تی تی کاکا به ترتیب 150 و 200 کیلوگرم در هکتار اوره در دو نوبت مرحله ۴ تا ۶ برگی و شروع گل دهی توصیه شده است. ارقام مختلف کینوا به کمبود ریزمغذی ها، عکس العمل متفاوت دارند.

به طورکلی کینوا برای استقرار در ابتدای رشد به مراقبت، به ویژه مبارزه با علف هرز، نیاز دارد؛ زیرا در ۲ هفته اول پس از سبزشدن، کینوا سرعت رشد کمی دارد و قدرت رقابت با علف های هرز را ندارد. تاکنون هیچ علف کش اختصاصی برای مبارزه با علف های هرز مزرعه کینوا توصیه نشده است. مبارزه با علف های هرز به روش های دستی یا استفاده از کولتیواتورهای ردیفی یا دوار، بخصوص زمانی که گیاه کوچک و در حال استقرار است، اهمیت دارد. استفاده از علف کش ترفان قبل از کاشت (5/ 2 (دو و نیم) لیتر در هکتار) یکی از راهکار های مبارزه با علف هرز است. برای مبارزه با علف های هرز باریک برگ می توان از علف کش فوزیات (۳ لیتر در هکتار)، گالان سوپر (۱ لیتر در هکتار)، (نابواس ) ۱ لیتر در هکتار، (فوکوس ) 5/ 1 (یک و نیم) لیتر در هکتار در مرحله ۴ تا ۵ برگی علف های هرز استفاده کرد. در هر مرحله ای از رشد کینوا می توان با باریک برگ ها مبارزه کرد. در خوزستان علف های هرز خرفه، کنجد وحشی، سوروف، آویار سام، سلمه و پنیرک در کشت های مزارع کینوا مشاهده شد. زمانی که کینوا حدود 30 سانتی متر ارتفاع داشت، از علف کش پاراکوات ) ۳ لیتر در هکتار( برای کف جوی ها استفاده شد که نتیجه خوبی داشت. استفاده از گالان سوپر( هالوکسی فوپ آرمتیل فاراد) برای مبارزه با علف های هرز باریک برگ می توانست نتیجه خوبی داشته باشد. البته به شرطی که علف های هرز غالب مزرعه باریک برگ باشند. از آنجایی که جمعیت غالب علف های هرز مزرعه ما پهن برگ بودند، نتیجه مطلوبی نداشت؛ اما روی گیاه کینوا اثر منفی نگذاشت. مشکل اصلی زمانی ایجاد می شود که به علت بارندگی و نیز ممکن نبودن تردد در مزرعه امکان مبارزه با علف هرز وجود ندارد.

کنترل علف هرز تأثیر بسیاری بر عملکرد کینوا دارد. در کلرادو، صرفا کنترل علف های هرز باریک برگ عملکرد را از 640 به 1990 کیلوگرم بر هکتار افزایش داد.

مرحله رسیدگی آن مانند سورگوم می باشد. وقتی گیاه رو به خشک شدن می رود برداشت صورت می گیرد. برداشت یا با دست و یا توسط کمباین انجام می گیرد. باران های انتهای فصل برداشت را با مشکل مواجه کرده و باعث جوانه زنی بذر روی گیاه می شود. متوسط عملکرد این گیاه 1 تن در هکتار می باشد و در شرایط مطلوب تا 1/8 (یک و هشت) تن در هکتار محصول می دهد. در روش برداشت دستی بعد از بریدن محصول آن را در محلی مناسب درمعرض تشعشع خورشید قرار داده تا رطوبت آن کاهش یافته و بذرها از بوته جدا شوند.

• کینوا

• کینوا

• کینوا

• کینوا

• کینوا

• کینوا

• کینوا

• کینوا

• کینوا

• کینوا

• کینوا

• کینوا

• کینوا

• کینوا

• کینوا

• کینوا