شاه اسپرغم، شاه اسپرم

نام انگلیسی: Cinnamon

نام علمی: Tanacetum balsamita

خانواده: Compositae

مقدمه

اين گياه داراي منشأ آسيا و اروپائي  بوده و در منابع مختلف، رويشگاه هاي بومي متفاوتي براي آن ذكر گرديده است. شاه اسپرم در اصل منشأ مديترانه اي داشته و در سال هاي اخير در مناطق مختلف دنيا بومي شده و مورد كشت و كار قرار مي گيرد. با توجه به بررسي منابع انجام شده اين گياه در تركيه، روماني، لهستان، آلمان، ايتاليا، اسپانيا و انگليس تحت كشت بوده و در باغ هاي گياه شناسي اكثر كشورهاي اروپائي وجود دارد. در قاره آمريكا اين گياه در كشور برزيل استفاده هاي درماني طولاني مدتي داشته. ولي این گياه در كانادا موجود نبوده و در طي 10 تا 20 سال گذشته از كشورهاي اروپائي به اين كشور معرفي گرديده است

مشخصات گیاه

شاه اسپرم  از خانواده Asteraceae  گياهي است علفي، ريزوم دار، پايا و داراي ساقه راست با شيار هاي طولي مشخص روي ساقه كه بر روي ريزوم خزنده آن، پيوسته پايه هاي متعددي در محل رويش به وجود مي آيد.  ارتفاع آن 5/0 (نیم) تا 5/1 (یک و نیم) متر بوده و از تمام اعضاي هوايي گياه بوئي شبيه بوي نعناع بطور نسبتاً محسوس استشمام مي شود. در فاصله ماه هاي مرداد تا شهريور گل مي دهد و كاپيتول هاي كوچك و فراوان آن به رنگ زرد و به صورت ديهيم مركب در انشعابات ساقه به وجود مي آيند. در كاپيتول هاي آن فقط گل هاي زر د رنگ مشاهده مي شود ولي نمونه هاي متعلق به كشور هاي آسيايي داراي گل هاي زبانه اي سفيد رنگ كوچك در حاشيه كاپيتول ها مي باشند. از ويژگي هاي اين گياه آن است كه برگ هاي ساده و دندانه دار آن پوشيده از تارهاي خوابيده در كناره هر دو سطح پهنك برگ مي باشند. همه قسمت هاي هوايي گياه پوشيده از تار هاي ظريف به صورت پراكنده است و به همين علت نيز ظاهر گياه به رنگ سبز روشن جلوه مي كند. گل آذين اين گياه از لحاظ ظاهري از گل آذين هاي تيپيك خانواده كلاپرك سانان بوده و در شاه اسپرم كلاسترهاي انتهايي 12 تا يا بيشترند. قابل ذكر داست كه اسانس اين گياه در كرك هاي ترشحي سطح تحتاني برگ ها ساخته شده و تجمع مي يابد و از اين نظر با لمس برگ ها كرك هاي ترشحي پاره شده و بوي گياه شديد تر مي گردد.

زنبور عسل، نوش مطبوع و با ارزشی از گل های فراوان این گیاه به دست می آورد.

نیازهای اکولوژیکی

همانطوري كه اشاره گرديد اين گياه چند ساله بوده و در شروع سرما برگ ها و قسمت هوايي خود را از دست داده و در شروع سال بعد از محل جوانه هاي موجود در روي ريزوم ها رشد خود را از سر مي گيرد. اين گياه مكان آفتابي و داراي زهكشي خوب را ترجيح مي دهد.

ترکیب شیمیایی و خواص درمانی

گياه شاه اسپرم حاوي متابوليت هاي ثانويه متعددي نظير اسانس ها يا روغن هاي فرار، مشتقات فنيل پروپان، فلاونوئيد ها، سزكوئي ترپن لاكتون ها، تانن ها و اليگوالمنت ها مي باشند. اسانس شاه اسپرم به عنوان مهمترين ماده مؤثره اين گياه مد نظر مي باشد. اسانس اين گياه مايعي بيرنگ تا زرد روشن مي باشد كه به طريق تقطير با آب يا بخار آب از قسمت هاي هوايي به دست مي آيد.

اخيراً اسانس اين گياه به خاطر ويژگي هاي حشره كشي آن نيز مورد مطالعه قرار گرفته است. اين محققين عنوان كرده اند كه ويژگي اخير، به خاطر وجود توجون ها، كاروون  و پيرترين 1 در اسانس اين گياه مي باشد. همچنين اجزاء سزكوئي ترپن اسانس اين گياه نقش آللوپاتي دارند. از زمان هاي قديم اين گياه به عنوان ادويه و به منظور طعم دهنده غذاهاي مختلف، كيك ها، نوشيدني ها و در صنايع قنادي مورد استفاده قرار مي گيرد. همچنين از اين گياه به عنوان چاي گياهي استفاده به عمل مي آيد. قبل از شناسايي مواد مؤثره گياه دارويي رازك  اسانس حاصل از شاه اسپرم در كشورهاي اروپايي، به منظور طعم دار كردن آبجو مورد استفاده قرار مي گرفت. همچنين برگ هاي اين گياه در سوپ و سالاد مورد استفاده قرار مي گيرد. در منطقه آذربايجان برگ هاي اين گياه يا عرق استحصالي از آن به منظور طعم دار كردن چاي و بعضي غذاها مورد استفاده فراوان دارد. از لحاظ ويژگي هاي درماني اين گياه و اسانس استحصالي از آن به عنوان محافظ كبد، مقوي معده، بادشكن، نيرو دهنده، مدر، ضدتشنج، ضد كرم، صفرا بر، قاعده آور، ضد هيستري، و نيز به خاطر ويژگي هاي ضد ميكروبي، ضد آلرژيك، آرام بخش و تقويت كنندگي قلب مورد استفاده قرار مي گيرد. دم كرده 10 تا 100 در هزار برگ و گل اين گياه كه با كمي قند شيرين شده باشد به عنوان ضدتشنج و رفع سرفه و برونشيت مصرف مي شود. تنطور 30 در هزار اين گياه به مقدار يك استكان قبل يا بعد از هر غذا اثر نيرو دهنده و مقوي معده ظاهر مي كند. آزمايشات مختلف نشان داده اند كه با مصرف فرآورد هاي آن ترشح صفرا زياد شده و سنگ هاي صفراوي حل مي گردند. در كاربرد خارج با خيساندن برگ هاي اين گياه در روغن زيتون، نوعي ماده روغني حاصل مي گردد كه براي پانسمان زخم ها بسيار مفيد است. جوشانده نمك دار شاه اسپرم در بهبود و التيام زخم ها و السر ها اثر مفيد دارد.

تکثیر گیاه

ازدياد اين گياه از طريق تقسيم بوته يا قلمه ريشه و ريزوم انجام مي گيرد و ازدياد از طريق بذر رضايت بخش نمي باشد. تقسيم گياه به منظور ازدياد بهتر است در بهار يا اوايل پاييز انجام گيرد اما در تمام سال قابل انجام بوده و مشكل خاصي ندارد. بوته هاي بزرگ مي توانند بطور مستقيم در زمين اصلي كشت گردند. اما بهتر است كه گياهان كوچك تر ابتدا در گلدان كاشته شده و در شرايط سايه آفتاب يا در شاسي سرد پرورش يابند و زماني كه به اندازه مناسب رسيدند آنها را در تابستان يا در بهار سال بعد به مزرعه و زمين اصلي منتقل كنيم.

قلمه هاي تحتاني اين گياه را در اواسط بهار هنگامي كه 8 تا 10 سانتي متر ارتفاع دارند با مقداري از ريزوم برداشته و درگلدان هاي منفرد مي كاريم و تا زماني كه ريشه كامل داشته باشند در گلخانه يا شاسي سرد در شرايط سايه آفتاب نگه داشته و در اوايل تابستان به شرايط بيرون و مزرعه منتقل مي كنيم.

• شاهسپرم

• شاهسپرم

• شاهسپرم

• شاهسپرم

• شاهسپرم