مقدمه ای بر تولید نشاء

امروزه صنعت تولید نشای گیاهان داروی، سبزی و گیاهان زینتی به عنوان صنعتی اشتغال زا، پر در آمد و کاربردی در جهان مطرح است. پیشرفت های شگرفی که در زمینه های مختلف تولید نشاء در سراسر جهان دیده می شود، باعث شده است که شرکت های تولیدی بزرگ، این بخش از تولید را به طور تخصصی دنبال کنند.

تولید نشاء به دلیل نیاز به سازه ها و شرایط محیطی خاص پرورش، محیط کشت مخصوص، تیمار های خاص و داشتن تجربه ویژه در این زمینه، بیشتر تولید کنندگان گیاهان دارویی، سبزی و صیفی و گیاهان زینتی در سراسر دنیا را بر آن داشته است که نشاء مورد نیاز خود را از موسسات خاص پرورش نشاء تهیه کنند.

تولید نشاء با کیفیت خوب، تکنولوژی حساس و مهمی برای تولید موفق یک محصول است. اخیرا تمایل عمومی دنیا به جدا سازی صنعت تولید نشاء از تولید محصول نهایی به ویژه برای گیاهان دارویی، سبزیجات و گل هایی است که نیاز به تکنیک های ویژه ای مثل پیوند زدن یا تکثیر رویشی دارند. با این کار می توان نشا های مطلوب را تسهیل نمود.

از مزایای تهیه نشاء از موسسات پرورش نشاء به دست آوردن نشا هایی یکنواخت با کیفیت و هزینه نسبتا مناسب است که می توان با سفارش قبلی و بدون هیچ دغدغه در تغییر زمان بندی و برنامه کشت، اقدام به کاشت آنها نمود.

با رشد روز افزون و سایت های گلخانه ای پرورش گیاهان دارویی، سبزیجات و گیاهان زینتی در کشور، توجه به این بخش و تاسیس موسسات تخصصی و حرفه ای پرورش نشاء از ضروریات تولیدات کشاورزی در ایران به شمار می آید.

نشا ها محصولات باغی ویژه ای هستند، چون از طرفی محصول نهایی تولید کنندگان نشاء به حساب می ایند و از طرف دیگر ماده اولیه با ارزشی جهت شروع کشت یک محصول بوده و محصول نهایی آن عاید تولید کنندگان گیاهان  دارویی، سبزی و گیاهان زینتی خواهد بود.

در تعریف علمی نشاء می توان گفت که نشاء دانهالی کوچک، سالم، قوی و عاری از آفات و بیماری ها است که معمولا دارای 6 – 4 برگ بوده و در محیطی مناسب رشد نموده است و به مجرد بهبود شرایط آب و هوایی مزرعه و یا آماده شدن گلخانه به آنجا منتقل خواد شد.

برای رسیدن به این منظور لازم است که نشا ها در محیطی با شرایط یکنواخت و مناسب از نظر خاک یا بستر رشد، تغذیه، آبیاری، نور، درجه حرارت و فاصله یا تراکم پرورش یابند.

چنین نشا هایی را می توان بسته به شرایط و تکنولوژی موجود، در محیط های مختلفی همچون خزانه داری ها، گلخانه ها، بستر های کاشت، محیط کشت درون شیشه ای و .... در مقیاس کوچک و یا بزرگ تجاری پرورش داد.

اصلاح نشا کاری به پرورش گیاهان کوچک در ظروف کشت خاص یا نواحی خاصی از مزرعه گفته می شود که بعدا به مکان هایی منتقل می شوند که در آنجا فر آوری قابل برداشت را تولید خواهند کرد. این عمل معمولا در مورد گیاهان دارویی و سبزی ها دارای بذر ریز و به ویژه بذر هایی انجام می شود که جوانه زنی آنها کند است. نشا کاری در مناطقی که فصل رشد کوتاه است یک روش مرسوم به حساب می آید زیرا کاشت گیاهان کوچک نسبت به کاشت بذر باعث برداشت سریع تر محصول می شود. نشا کاری استفاده بهینه از منابع آبی را به حداکثر رسانده و کنترل علف های هرز را به مقدار زیادی امکان پذیر می سازد. در این روش، کنترل جمعیت گیاهان و تعیین فضای مناسب بین آنها به طور دقیقی انجام می شود و بذر های گرانقیمت امروزی، در روش نشا کاری نسبت به روش کشت مستقیم بذر از کارآیی بیشتری برخوردار می شوند.

این مزایا باعث شده است که در سال های اخیر استفاده از نشاء برای تولید تعدادی از گیاهان دارویی افزایش یابد. امروزه تمام محصول گیاهان دارویی در آمریکا ترجیحا از پرورش نشاء به دست می آید.

پیشرفت های تکنولوژیکی در نشا کاری نیز در رشد این صنعت سهیم بوده است زیرا هزینه تولید نشاء را کاهش داده و قابلیت اطمینان از تولید محصول از طریق نشاء را افزایش داده اند. برای مثال جعبه های نشایی پلاستیکی، پرورش کوتاه مدت گیاهان را امکان پذیر ساخته و هزینه ها را نیز کاهش داده است. محیط های کشت مصنوعی و بدون خاک، کنترل مداوم و دقیق رشد گیاه را امکان پذیر نموده اند و محیطی مطلوب برای رشد فراهم آورده و میزان آب و مواد غذایی مورد نیاز گیاه را به طور منظم تامین می کنند.

به طور کلی اهداف اصلی از پرورش گیاهان به صورت نشاء در سه مورد خلاصه می شود:

1- فصل رشد در منطقه کوتاه است و گیاه چنانچه از همان ابتدا در محل اصلی خود کشت شود، نمی تواند دوره رشد خود را کامل نماید.

2- به دست آوردن محصول زود رس مد نظر است.

3- به دست اوردن گیاهان یکنواخت از نظر شکل، اندازه و .....

استفاده از نشاء برای تولید گیاهان دارویی، سبزی و گیاهان زینتی نسبت به کشت مستقیم بذر نیاز به درک بیشتر فرآیند های فیزیولوژیکی دارد که بر رشد گیاه در طرف حاکم هستند. این ضرورت برای روش هایی که ممانعت از رشد نشاء را به حداقل برساند نیز احساس می شود. ولی توجیه اقتصادی این است که گیاهچه قبل از نشا کاری در حداقل زمان ممکن و در کمترین مکان پرورش یابند.