چای ترش, چای مکی, چای مکه, گل چای ترش, فروش گل چای ترش, نشاء چای ترش, قلمه چای ترش, تولید نشاء چای ترش, تولید قلمه چای ترش, فروش نشاء چای ترش, فروش قلمه چای ترش, بذر چای ترش

چای ترش (چای مکی یا مکه)

نام انگلیسی: Roselle

نام علمی: Hibiscus sabdariffa L.

خانواده: Malvaceae

مقدمه

مشخصات گیاه

گیاهی یکساله، شاخه دار، ارتفاعی حدود 150 سانتی متر، رنگ آن سبز تیره متمایل به قرمز،برگ ها متناوب، رگبرگ ها پنجه اي و برگ ها داراي 7 – 3 لوب و حاشیه برگ ها دندانه اي، بدون کرك، دمبرگ بلند یا کوتاه دارند. گل ها بزرگ و دمگل کوتاه، رنگ آن قرمز متمایل به زرد با مرکز تیره، هرمافرودیت می باشد.

میوه ها 5/2 (دو ونیم) سانتی متر طول دارند و بوسیله کاسبرگ هاي گوشتی مانند که محتوی 34 – 22 دانه در هر کپسول می باشد احاطه شده اند، دانه ها به رنگ قهوه اي تیره و جوانه زنی بذر بصورت اپی ژیل ( برون زمینی ) می باشد. گیاهی خودگشن و این مقدار از 68 – 2 درصد متغیر و توسط حشرات هم گرده افشانی می شود. داراي یک ریشه راست و عمیق و قابل نفوذ می باشد.

نیازهای اکولوژیکی

بهترین نواحی کشت این گیاه نقاطی است که داراي 125 میلی متر بارندگی و حداقل دمایی 15درجه سانتی گراد در اول فصل رشد باشد. آب و هواي مطلوب باعث رشد سریع و منظم می شود در این نواحی درجه حرارت نباید کمتراز 21 درجه سانتی گراد براي 4 تا 8 ماه باشد. اين گياه به يخبندان بسيار حساس مي باشد و بيشترين رشد را در نواحي گرمسيري و نيمه گرمسيري دارد.

نور: با توجه به اينكه اين گياه يك گياه روز كوتاه مي باشد (گلدهي وقتي اتفاق مي افتد كه روزها كوتاه تر مي شوند) به حداقل 13 ساعت نور خورشيد در 4 ماه اول رشد نياز دارد. لذا اين گياه را بايد در مناطق با نور كافي كشت نمود و از كشت و كار آن در مكان هاي سايه خودداري نمود. گلدهي آن با كوتاه شدن روز و كاهش شدت نور تحريك مي شود.

رطوبت: اين گياه با اقليم استوائي كه ريزش باران ساليانه قابل توجهي داشته تطابق بيشتري دارد. اين گياه دوره هاي خشكي را تحمل م يكند و دوره هاي خشكي در ماههاي آخر رشد مطلوب مي باشد. جائي كه بارندگي كم باشد آبياري منظم مي توان نتيجه بخش باشد و فاصلة آبياري مي تواند 15 - 12 روز باشد.

خاك: اين گياه در تمام خاك ها، سبك، متوسط، سنگين با داشتن زهكشي مناسب رشد مي كند. از نظر pH نيز دامنه تحمل بالائي دارد، اما بهترين خاك خاكهاي لومي شني با هوموس و كود بالا و داراي زهكشي مناسب مي باشد و بهترين pH آن نیز 5/7 – 5/5 می باشد.

ترکیبات شیمیایی و خواص دارویی

کاسبرگ ها دارای موسیلاژ هستند. بالاترین مقدار پکتین در کاسبرگ های این گیاه ۴۵/۲ ( دو و چهل و پنج) درصد می باشد مواد پکتینی شامل ۵/۶۴-۶۳ درصد اسید گالاکتورونیک می باشد که عمدتاً به صورت نمک های منیزیم و کلسیم می باشد. پلی ساکاریدهای همراه با پکتین عمدتاً آرابینوز، گالاکتوز می باشد.

کاسبرگ خشک شده شامل گوسی پتین فلانوئید، هیبیستین، سابدارتین می باشد. ماده اصلی رنگی هبیسین است که به عنوان یک دافنی فیلین ( نوعی دارو ) گزارش شده است. مقدار کمی دلفی نیدین ۳- مونوگلوکوزید، سیانیدین ۳- مونوگلوکوزید و دلفی نیدین نیز وجود دارد و درجه سمی بودن آن پایین است.

ماکزیمم مقدار قندها در این گیاه در حدود ۵-۳ درصد بوده که در ۳۰ روز پس از گل دهی حاصل شده است و با کامل شدن رشد کاسبرگ میزان نشاسته کاهش یافته و به ۲ درصد وزن خشک می رسد.

اسید گالاکتورونیک ۵/۶۴-۶۳ درصد مواد پکتینی را شامل می گردد، که به صورت نمک های منگنز، کلسیم موجود می باشد. از پلی ساکاریدهای همراه با پکتین می توان به آرابینوز، رامینوز و گالاکتوز نام برد. ماکزیمم میزان پکتین در کاسبرگ های این گیاه ۴-۲ درصد می باشد.

مقدار آنتوسیانین کاسبرگ ها بین ۵/۲-۷/۱ درصد وزن خشک می باشد، این میزان در چای مکی واریته سابداریفا ۶۶-۳۷ صدم وزن خشک گزارش شده است.

سیانیدین ۳- گلوکوزید و سیانیدین ۳- سامبوبیوساید از آنتوسیانین های اصلی این گیاه می باشند. زمان رسیدن به ماگزیمم محتوای آنتوسیانین در گونه های مختلف متفاوت است، برای نژاد مصری ۴۵-۳۰ روز بعد از گل دهی، در نژاد هندی ۴۵-۳۵ روز بعد از گلدهی، در نژاد سنگالی ۵۰-۴۰ روز بعد از گلدهی و در نژاد آمریکایی و تایلندی ۵۰-۴۵ روز بعد از گلدهی می باشد.

دانه نیز محتوی چربی می باشد. دانه های چای مکی به عنوان یک منبع جدید از پروتئین و لیپید مطرح می باشد. دانه چای مکی از ۲۰ درصد روغن تشکیل شده است. استرول های موجود در روغن دانه، ۳/۶۱ درصد بتا- سیتوسترول، کامپاسترول ۵/۱۶ درصد، کلسترول ۱/۵ درصد و ارگوسترول ۲/۳ درصد می باشد. این روغن سرشار از اسیدهای چرب غیر اشباع حدود ۷۰ درصد می باشد که اسید لینولئیک فراوان ترین آنها (۳۰-۴۹ درصد) می باشد.

اسید اولئیک (۳۴ درصد، اسید پالمتیک (۳۵ درصد)، اسید استاریک (۴/۳ درصد)، اسید مرسیتیک (۲ درصد)، اسید پالمتیولئیک (۲ درصد) از اسیدهای چرب مهم دانه روغن این گیاه می باشند.

همچنین دانه حاوی پروتئین می باشند. دانه های چای مکی ۲۵-۱۸ درصد پروتئین دارا می باشند. فراوانترین اسید آمینه های ضروری لوسین، لیزین و فنیل آلانین می باشد. و اسید آمینه اسید اسپارتیک رایج ترین و اسید های آمینه، ایزولوسین، تریپتوفان،والین و اسید آمینه های سولفوری ازکمیاب ترین اسیدهای آمینه در دانه این گیاه می باشد.

پروتئین های دانه این گیاه درpH اسیدی و قلیایی فوق العاده محلول و در۴= pH کمترین حل شوندگی را دارد. مهمترین بخش پروتئینی چای ترش لگوبرلین ها بوده به طوریکه دانه های چای ترش به عنوان یک منبع پروتئین جدید بخصوص در جیره غذایی طیور مطرح می باشد، میزان پروتئین دانه های این گیاه ۳/۲۹ درصد می باشد.

الف- استفاده های خوراکی

کاسبرگ

کاسبرگ تازه برای سالاد، آشپزی با انواع آردها در پخت کیک، سوپ، سس، پودرهای خوراکی، استفاده می شود. کاسبرگ دارای مقدار زیادی اسید سیتریک و پکتین می باشد که برای درست کردن مربا، ژله، مفید می باشد. به عنوان مکمل رنگ قرمز در چای گیاهی و به عنوان منبع جایگزین قهوه می باشد. کاسبرگ تازه پس از جوشاندن با شکر برای درست کردن شیرینی استفاده می شود.

یکی از مشهورترین نوشیدنی های تابستانی مکزیک است. در مصر روسل در تابستان به صورت سرد و در زمستان گرم مصرف می شود. در جامائیکا یک نوشیدنی قدیمی که در هنگام کریسمس مصرف می شود

امروزه، گیاه روسل مورد توجه فراوان به عنوان غذا می باشد و داروسازان بیشتر نگران این هستند که احتمال دارد به عنوان محصول غذایی طبیعی و یک جانشین برای بعضی رنگ های ترکیبی مورد بهره برداری قرار می گیرد.

میوه های چای ترش در افریقا پس از چیدن از گیاه شسته شده سپس یک برش در زیر کاسبرگ ها ایجاد می کنند تا کاسبرگ ها از کپسول بذر جدا شده به صورت تازه خوری و به سالاد های میوه افزوده می شوند.

کاسبرگ این گیاه که به نام کاراک یا کاراکاد موسوم است طعمی ترش مزه داشته که به علت مقدار زیاد اسید سیتریک می باشد که همراه با اسید مالیک و مقدار کمی اسید تارتاریک در قطعات کاسبرگ وجود دارد. اسیدیته آن بر حسب اسید سیتریک در حدود ۱۶ درصد بوده که به علت وجود موسیلاژ حالت ملایم تری در هنگام مصرف به این قطعات می دهد. اغلب مانند یک غذای فرعی پخته و با بادام زمینی سائیده شده و مصرف می شود

در پاکستان از ترکیبات شیمیایی چای ترش به خصوص پکتین آن در صنعت آب میوه استفاده می شود. در هند غربی و آمریکای مرکزی اسانس چای ترش را برای تولید نوشابه هایی مانند لیمونا که از کاسبرگ آن تهیه می شود و به عنوان یک نوشیدنی مورد استفاده قرار می دهند.

مصری ها چای ترش را در یک پارچ سفالین با کمی زنجبیل رنده شده و به میزان دلخواهی شکر و یخ مخلوط کرده و به عنوان یک نوشیدنی سنتی مصرف می کنند.

بومی های منطقه استوایی غرب افریقا جهت درست کردن یک نوشیدنی آب جوش را بر روی کاسبرگ چای ترش ریخته و در طول یک شبانه روز به حالت خود باقی گذاشته سپس مصرف می کنند

در ایالات متحده آمریکا اداره کنترل تغذیه و دارو اجازه استفاده از عصاره های این گیاه در مشروبات الکلی را داده است چون میزان جذب الکل را در بدن کاهش می دهد. برگهای جوان و ریشه های نرم چای ترش در سالادهای خام مصرف می شوند، یا مانند سبزیجات به تنهایی و یا ترکیب با سایر سبزیجات یا با گوشت و ماهی پخته می شوند.

برگ ها و دانه های پودر شده در آفریقای غربی خورده می شوند. برگ های پخته گیاه در نواحی محل رویش به مصارف تغذیه می رسند. رنگدانه های قرمز موجود در کاسبرگ گوشتی آن در صنایع غذایی و آرایشی مورد استفاده قرار می گیرد.

میزان آهن و منگنز کاسبرگ گیاه وقتی از ۱۵ به ۳۰ روز می رسد بالا رفته و در عوض محتوای روی و کلسیم آن پائین می آید. البته بر اساس واریته های مختلف این الگو تا اندازه ای متفاوت است ولی میزان مواد معدنی در این دوره بیشتر است. می توان با مخلوط کردن پودر کاسبرگ چای ترش با آرد گندم نان غنی از آهن تهیه نمود.

برگ های جوان و ساقه های نازک بیشتر در سالاد استفاده می شود. برگ های سبز پخته شده یا ترکیب با سایر سبزیجات، گوشت و ماهی مصرف می شود. برگ سبز به عنوان سبزی خوراکی کاربرد دارد.

دانه ، بیشتر برای پودر در سوپ های روغنی و سوسیس مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین دانه ها به عنوان جایگزین قهوه به علت وجود خواص محرک جنسی استفاده می شود.

دانه های این گیاه ادرار آور است. روغن قهوه ای حاصل از دانه های این گیاه در التیام زخم ها و بیماری ها موثر است.

در هند از دانه های این گیاه به عنوان یک دارو برای سستی، گیجی و سوء هاضمه استفاده می شود و دانه آن غنی از چربی و پروتئین می باشد

ریشه، خوراکی می باشد اما زیاد مورد استفاده قرار نمی گیرد، زیرا حالت پودری کمتری دارد.

استفاده های پزشکی

روسل خنک کننده و آرام بخش، که بیشتر در موارد موضعی استفاده می شود. همچنین تاثیراتی برای پایین آوردن تب دارد.

برگ هایش خاصیت ضد اسکوربیک ( کمبود ویتامین C ) و مصارف تغذیه ای دارد. برگها در درمان سرماخوردگی، سرفه و در بعضی موارد به عنوان ضماء روی آبسه استفاده می شود. میوه ها نیز ضد اسکوربیک می باشد.

گل ها حاوی گوسی پتین،آنتوسیانین، گلیکوساید، هیبسین می باشد.

همچنین انرژی زا، باعث کاهش فشار خون، در درمان سوء هاضمه و ناراحتی های کبدی استفاده می شود. کاسبرگ در آب جوشیده می شود و به عنوان یک نوشیدنی برای افرادی که دارای حملات قلبی هستند استفاده می شود.

از کاسبرگ خشک در نیجریه یک نوشیدنی غیر الکلی به نام زبو بدست می آید. این نوشیدنی در مقایسه با سایر نوشیدنی های بدون الکل بسیار ارزان می باشد ولی بواسطه عمر بسیار کوتاه آن (۲۴ ساعت در دمای اتاق ) اگر منجمد نشود از قابلیت پذیرش محدودی برخوردار است.

کاسبرگ باعث کاهش فشار خون و دارای خواص آنتی اسکوربیک می باشد. دانه ها نیز تقویتی و تب بر هستند. ریشه تلخ آن حالت تقویتی دارد و در گزارشات بیشتر به عنوان ضد عفونی کننده، تقویتی، هضم غذا، تقویت جنسی، سرطان، سرماخوردگی، سرفه، تب، حملات قلبی، بیماری های عصبی استفاده می شود.

همچنین باعث کاهش میزان جذب الکل و کاهش شدت اثرات الکل می شود. همچنین از گلبرگ آن یک نوع رنگ زرد بدست می آید که مصرف پزشکی دارد.

فشار خون سیستولیک بیماران گروه تجربی در مقایسه با زمان قبل ازمصرف در روز دوازدهم ۲/۱۱ درصد و سه روز پس از قطع مصرف چای فشار خون سیستولیک گروه تجربی و شاهد به میزان ۹/۷ درصد و فشار دیاستولیک آنها به میزان ۶/۵ درصد افزایش یافت.

التهابات روده ای را فعال می نماید و غلظت خون را بالا می برد. برگهای آن خاصیت آرام بخش دارند و در درمان سرفه مورد استفاده قرار می گیرند.

سایر استفاده ها

الیاف بدست آمده از ساقه در صنعت نساجی، نخ و ریسمان استفاده می شود. دانه و کنجاله بذر نیز در تغذیه طیور استفاده می گردد.

برای پاسخ دادن به تقاضای روز افزون صنعت کاغذ سازی به تولید منابع فیبری اهیمت زیادی داده شده است، بسیاری از گونه های گیاه فیبر دار مورد شناسایی کشت و مورد ارزیابی قرار گرفته است.

از چای ترش به دلیل دارا بودن فیبر و میزان سلولز بالا کاغذ با کیفیتی تولید می شود لذا درصنعت کاغذ سازی اهمیت زیادی یافته است.

این گیاه در صنعت نساجی و تهیه زغال چوب هم استفاده می شود.

دانه و کنجاله بذر چای ترش در تغذیه طیور استفاده می گردد، کنجاله حاصله پس از روغن کشی حاوی مقادیر کمی از مواد ضد تغذیه ای از قبیل تانن، باز دارنده آلفا آمیلاز، بازدارنده پروتئازها، گوسیپول و اسید فایتیک است.

قیمت کنجاله دانه چای ترش در کشور نیجریه قیمت کنجاله سویا است، بنابراین استفاده از آن در جیره طیور باعث کاهش قیمت جیره نسبت به کنجاله سویا می شود

در گذشته از این گیاه و گونه دیگری از آن برای انعقاد شیره کائوچوک حاصل از لندولفیا استفاده شده است.

ارزش غذایی

کارشناسان تغذیه معتقدند دم کرده برگ این گیاه منبعی غنی از آهن و مس می باشد. از پودر خوب آسیاب شده کاسبرگ می توان به عنوان طعم دهنده در کیک، شکلات، بستنی نیز استفاده نمود.

با آسیاب کردن کاسبرگ ها و خیساندن آنها در آب و سپس صاف کردن می توان نوشیدنی خوش طعمی درست کرد.

کاسبرگ های تازه حاوی کلسیم، نیاسین، آهن، ریبوفلاوین و رنگیزه هیبستین می باشد که یک آنتوسیانین است. کاسبرگ های خشک شده محتوای هیبستین، سابدارتین و فلونوئید گوسی پتلینت است.

تکثیر گیاه

چاي ترش معمولاً به وسيلة بذر تكثير مي شود. چون گياهي با ريشه هاي عميق است در تهية بستر، بذر، شخم عميق تا عمق 20 سانتي متر توصيه مي شود. ميزان بذر مصرفي 15 كيلوگرم در هكتار مي باشد.

مراقبت و نگهداری

كودهاي دامي و كود سبز را به عنوان كودهاي آلي مي توان قبل از كشت به زمين اضافه نمود. كودهاي ازته رشد رويشي را افزايش مي دهند. توليد بيوماس بالا نياز به مواد غذائي بالائي دارد. فسفر به توسعة مناسب ريشه كمك مي كند و پتاسيم سبب توانائي تحمل به خشكي و مقاومت به آفات و بيماريها در گياه مي گردد كه تعيين ميزان نياز غذائي بر اساس آناليز خاك مورد كشت بايد انجام شود. وجين و از بين بردن علفهاي هرز در ابتداي فصل رشد لازم مي باشد. اما بعد از اينكه گياه به مرحلة 60 - 45 سانتي متر رسيد، روي علفهاي هرز سايه اندازي نموده و باعث حذف علفهاي هرز مي شود و اولين وجين يك ماه بعد از كشت انجام مي شود. استفاده از سم تري فلورالين قبل از كشت جهت كنترل علف هاي هرز به ميزان 2 ليتر در هكتار توصيه م يشود. شپشك ها، شته ها، سوسك ها، كرم غوزه و كرم ساقه خوار، كرم هاي برگخوار، زنجرك ها، كرم خاردار پنبه از جمله آفات مهم اين گياه مي باشند كه با مكنيدن شيرة گياهي، ايجاد خسارت روي ساقه و برگ ها و مورد حمله قرار دادن ميوة اين گياه مي شوند. با رعايت نمودن اصول زراعي صحيح، از بين بردن گياهان ميزبان و خودداري از كشت گياهان خانواده مالواسه در اطراف گياه چاي ترش و در صورت رسيدن حجم خسارت به آستانه زيان اقتصادي با سموم توصيه شده حشره كش و كرم كش با آفات مبارزه كرد. با توجه به اينكه اين گياه به آفت كشها بسيار حساس مي باشد؛ لذا بهترين زمان سمپاشي صبح يا غروب آفتاب در دماي كمتر از 27 درجه سانتي گراد مي باشد. سفيدك هاي سطحي، بيماري لكه بركي، بيماريهائي باكتريائي، بيماري ويروسي، پيچيدگي برگ و بيماري ويروسي، موزائيك زردي رگبرگ ها، پوسيدگي ريشه، پوسيدگي ساقه، پوسيدگي برگ نماتد گره ريشه و بيماري گال ريشه از جمله بيماري گياه چاي ترش مي باشند. اين بيماري ها توسط عوامل بيماريزا ايجاد شده و با فراهم بودن شرايط باعث طغيان و ايجاد خسارات نموده كه عملكرد و كيفيت محصول را تحت تأثير قرار مي دهند. رعايت بهداشت مزرعه، رعايت اصولي زراعي، حذف ميزبان هاي ثانويه اين بيماري ها، رعايت تناوب زراعي و ايجاد زهكشي مناسب از جمله راههاي كمك به كاهش ميزان شيوع اين بيماري ها مي باشد. در صورت رسيدن حجم بيماري به آستانة خسارت اقتصادي در بعضي از موارد با استفاده از سموم مناسب مي توان نسبت به كنترل بيماري ها اقدام نمود.

برداشت محصول

برداشت كاسبرگ گياه چاي ترش به صورت دستي انجام مي شود؛ بدين ترتيب كه كپسول ها يا به صورت يك چين در انتهاي فصل رشد يا طي چند چين متوالي از گل آذين هاي گياه جدا مي گردند. در مرحلة بعد كاسبرگ ها از تخمدان كپسول با دست جدا شده و خشك مي شوند. برداشت كاسبرگها بعد از افتادن گل و قبل از خشك شدن و باز شدن غلاف دانه بايد صورت گيرد. ميو هها بايد قبل از ظهور هرگونه بافت چوبي در كاسبرگ جمع آوري شوند كه معمولاً سه هفته پس از آغاز گلدهي اولين ميوه ها آماده برداشت مي باشند. در اين مرحله كاسبرگ ها گوشتي بوده و به آساني از كپسول ها جدا مي شوند. جدا كردن كاسبرگ ها از كپسولها بايد در حداقل زمان ممكن انجام پذيرد؛ در غير اينصورت باعث كپك زدگي و فساد كاسبرگ ها مي شود. برداشت هر 10 روز يكبار تا آخر فصل رشد بايد انجام پذيرد. برداشت ميوه ها در صبح آسانتر از پايان روز است؛ در پايان روز دمگل ها سفت شده و برداشت بايد با قيچي انجام گیرد.

خشك كردن:

خشك كردن طبيعي كاسبرگ ها: در اين روش كاسبرگ ها را پس از جدا كردن از كپسول ها، روي گوني يا صفحات مشبكي كه

هوا در دو طرف آن جريان داشته باشد در سايه پهن مي كنند تا خشك شود.

خشك كردن مصنوعي كاسبرگ ها:

در اين روش از دما و جريان هواي مصنوعي براي خشك كردن كاسبرگها استفاده مي شود. براي اين منظور استفاده از دماي 40 درجه سانتيگراد و جريان هواي بالا و شديد مخصوصاً در مراحل اولية خش كسازي تو صيه مي شود. عملكرد كاسبرگ خشك گياه 350 250 كيلوگرم در هكتار مي باشد. نسبت خشك كاسبرگ10:1 مي باشد. يعني از هر 10 كيلوگرم كاسبرگ تازه 1 كيلوگرم كاسبرگ خشك حاصل مي شود. عملكرد اندام هوائي گياه حدود 40 تن گزارش شده است و عملكرد بذر آن پس از برداشت كاسبرگ حدود 500 كيلوگرم مي باشد.