نشاء مریم گلی, نشاء مریم گلی دارویی, مریم گلی دارویی

مریم گلی

نام انگلیسی: Sage

نام علمی: Salvia officinalis L

خانواده: Labiatae (Lamiaceae)

مقدمه

بیش از یک هزار سال پیش، از مریم گلی به عنوان گیاهی دارویی استفاده می شده است. مردم در گذشته از این گیاه به عنوان ماده ای مدر، عامل انعقاد خون و نیز داروی ضد تعرق استفاده می کرده اند. نام سالویا از کلمه لاتین سالوار به معنی شفادهنده، مشتق شده است. در بسیاری از فارماکوپه های، از برگ های مریم گلی رسماً به عنوان دارو یاد شده و خواص آن بر شمرده است. از عصاره مریم گلی برای مداوای برخی از بیماری های مربوط به حلق و حنجره و همچنین برای شستشوی دهان استفاده می شود.

اسانس این گیاه خاصیت ضد باکتریایی دارد و از آن در صنایع داروسازی، غذایی و همچنین در صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده می شود.

همه ساله زمین های زراعی وسیعی در شبه جزیره بالکان، روسیه، آمریکا، ایتالیا و همچنین کشورهای اروپای مرکزی برای کشت مریم گلی اختصاص می یابد.

مشخصات گیاه

مریم گلی بوته ای است به ارتفاع۲۰-۶۰ سانتیمتر که قسمت پایینی آن چوبی است و قسمت های بالایی ساقه های چهار گوش پوشیده از کرکهای قابل لمس دارد. دارای برگهایی به طول ۳-۱۰ سانتیمتر و عرض ۵/۱-۵ سانتیمتر، متقابل، بیضوی و کشیده، به رنگ خاکستری مایل به سبز و کرک های قابل احساس است. گل های آن به رنگ آبی روشن تا آبی مایل به ارغوانی و طول ۲-۳ سانتیمتر با لبه بالایی کوتاه است که به شکل حلقه های محوری شامل ۴-۸ گل درآمده است.

اندام های هوایی گیاه به خصوص برگ ها محتوی اسانس هستند. مقدار اسانس در شرایط اقلیمی مختلف متفاوت و بین 1 تا 5/2 درصد است. مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده آن عبارتند از: تویون (30 تا 50%)، سینئول (10 تا 15%)، کامفور (6 تا 10%) و بورنئول (6 تا 14%). از ترکیبات دیگر اسانس می توان از پینن (1 تا 2%) نام برد. گیاه، همچنین شامل مواد تلخ (3 تا 8%)، مواد تاننی، فلاونوئید و مواد گلیکوزیدی و رزینی است.

قسمت های مورد استفاده: برگ های تازه یا خشک.

ترکیبات و اثر: مریم گلی حاوی اسانس فرار است. با مقادیر دارویی کم، این گیاه دارای اثر ضد التهاب، به ویژه بر روی مخاط ها است. یک پیشاب آور ملایم است و همچنین ترشح عرق بدن را کنترل می کند. مقادیر زیاد آن سمی است. گردش خون را در اندام های شکمی افزایش می دهد و احتمالا برای سیستم اعصاب مرکزی مضر است. به خاطر وجود تانن این گیاه خاصیت ضد التهابی و قابض دارد.

مصرف: از دم کرده این گیاه (یک لیتر آب سرد را بر روی ۱-۲ قاشق غذا خوری از برگ های کاملا ساییده بریزید، بجوشانید و بگذارید سرد شود). به عنوان دهان شویه و غرغره برای رفع التهابات دهان و گلو (التهاب لوزه ها و لثه ها) مصرف می شود. در استعمال خارج به شکل لوسیون یا کمپرس برای زخم ها استفاده دارد. از راه خوراکی آن را برای کاهش عرق شبانه در بیماران مبتلا به سل مصرف می کنند. بندرت به عنوان داروی مدر، ضد اسهال یا محرک ترشح صفرا نیز بکار می رود. در آشپزی از برگ های تازه آن به عنوان چاشنی، همراه گوشت، ماهی و غیره استفاده می شود.

مصرف زیاد این گیاه مناسب نیست و تأثیر نامطلوبی در ضربان قلب خواهد داشت.

مریم گلی، 5 تا 7 سال عمر می کند. از آنجا که با گذشت سن گیاه از مقدار مواد موثره آن به طور بارزی کاسته می شود، این گیاه تا چهار سال بازدهی اقتصادی دارد.

نیازهای اکولوژی

مریم گلی، گیاهی است مدیترانه ای که در طول رویش به گرما و هوای خشک نیار دارد (مقاومت این گیاه به گرما زیاد است). گیاهان جوانی که از بذر رویش یافته اند، نیاز زیادی به آب دارند. این گیاه در فصل زمستان، در دمای پایین تر از 15 – درجه سانتی گراد دچار سرمازدگی می شود و طی 5 تا 6 روز خشک می گردد. مریم گلی برای رویش به خاک خاصی نیاز ندارد و تقریباً در هر نوع خاکی به خوبی رشد می کند. هوای گرم و خاک های با بافت متوسط (خاک های شنی – رسی) که حاوی مقادیر مناسبی ترکیبات کلسیم باشند، برای کشت این گیاه مناسب بوده و در افزایش مواد موثره آن تأثیر به سزایی دارد. خاک های شنی بسیار نرم (ماسه بادی) و فقیر از مواد و عناصر غذایی، زمین های گود، مناطق سرد و رطوبت فراوان، از عوامل محدود کننده رشد این گیاه و تأثیر فراوتنی در کاهش کمیت و کیفیت مواد موثره آن دارد.

برگرداندن خاک بین ردیف ها به منظور تهویه، نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد. پی اچ خاک برای کشت مریم گلی، بین 9/4 تا (چهار و نه دهم) و 2/8 (هشت و 2 دهم) مناسب است.

برداشت محصول

چنانچه تکثیر به وسیله بذر انجام گیرد و بذرها به صورت مستقیم در فصل پاییز کاشته شده باشند یا نشاء ها در فصل پاییز به زمین اصلی منتقل شده باشند، می توان یک سال بعد محصول را برداشت کرد. تحقیقات انجام شده در ایران نشان می دهد که در سال اول می توان محصول را برداشت نمود. اولین برداشت، قبل از گلدهی و اوایل خرداد انجام می گیرد.

پیکره رویشی گیاه را در سطوح کم کشت به وسیله داس و در مقیاس وسیع کشت با ماشین و از حد فاصل بین قسمت چوبی شده و قسمت سبز ساقه، برداشت می کنند. باید توجه داشت که برداشت ساقه هایی چوبی همراه با سایر قسمت های گیاه، به طور آشکاری در کیفیت مواد دارویی گیاه تأثیر منفی می گذارد.

دومین و سومین برداشت، به ترتیب در تابستان (اوایل مرداد) و پاییز (مهر) انجام می گیرد. هنگام سومین برداشت، باید توجه داشت گیاهان از نواحی تحتانی و نزدیک به سطح زمین برداشت شوند. در غیر این صورت، گیاهان در زمستان دچار سرمازدگی شده و خشک می شوند.

اندام های جمع آوری شده را باید پس از برداشت خشک کرد. این کار را می توان در سایه انجام داد. چنانچه برای خشک کردن پیکره رویشی از خشک کن های الکتریکی استفاده شود، دمای مناسب 40 درجه سانتی گراد می باشد.

در سال های دوم و سوم عملکرد برگ تازه (در هر سه مرحله) 5/2 تا 3 تن در هکتار و عملکرد پیکر رویشی تازه 5 تا 8 تن در هکتار می باشد. نسبت اندام تازه خشک، 5 به 1 است.

گیاه در مرحله گلدهی، حاوی بیشترین مقدار اسانس است. ساعت 12 ظهر، هنگام تابش شدید آفتاب، پیکره رویشی حداکثر مقدار اسانس را خواهند داشت. از این رو، ظهر زمان مناسبی برای برداشت محصول مریم گلی است. مقدار اسانس حاصل از پیکره رویشی مریم گلی، 8 تا 10 کیلوگرم در هکتار است.