گلپر

مقدمه

سال هاست که از میوه های معطر برخی گونه های گیاه گلپر به عنوان ادویه ای مطبوع استفاده می شود. مثلا از میوه های گلپر ایرانی برای مطبوع ساختن انواع ترشی خانگی استفاده می شود. تحقیقات نشان می دهد که ریشه گیاه گلپر به علت  داشتن مواد موثره ارزشمند خاصیت دارویی خوبی دارد و در معالجه بیماری های پوستی کاملا موثر است. در صنایع جدید دارو سازی، از مواد موثره ریشه گلپر برای درمان پیسی و پزوریازیس و برخی تغییر رنگ های پوستی تهیه می شود. همچنین، از مواد موثره این گیاه محلول هایی تهیه می شود که سبب برنزه شده پوست می گردد. گونه های گلپر به صورت وحشی می رویند و جمع آوری اندام های مورد نظر (برای استخراج مواد موثره) از مراتع صورت می گیرد. بنابراین اهمیت گونه های گلپر در صنایع دارویی و اصولا برای جلوگیری از انقراض آنها، باید این گونه ها به زیر کشت روند و اهلی شوند.

مشخصات گیاه

گلپر، گیاهی است چند ساله که منشا آن شمال غربی هیمالیا گزارش شده است. این گیاه دارای ریشه مخروطی، مستقیم، کم و بیش منشعب و به رنگ سفید مات است. ساقه مستقیم، استوانه ای شکل، منشعب، شیار دار، کم و بیش پوشیده از کرک است. ارتفاع این گیاه متفاوت بوده و بین 75 تا 150 سانتی متر است. گل به رنگ سفید، با گلبرگ های چاک دار است و تعداد انشعاب های چتر، 20 تا 25 عدد می باشد. قطر چتر، بین 3 تا 16 سانتی متر است. انشعاب های چتر نامساوی اند و براکتئول ها به صورت رشته ای و کشیده مشاهده می شوند. میوه فندقه، پهن، به طول 12 تا 15 میلی متر و عرض آن 6 تا 7 میلی متر می باشد.

ریشه گیاهان جنس هراکلیوم، محتوی کومارین های مختلفی است که مهمترین آنها عبارتند از امپراتورین، هراکلین، ایزوهراکلنین، هراکلنول، 8 –گرانوکسی ایزوپزورالین و برگاپتن. این مواد تحت یک سری واکنش های شیمیایی در ریشه گیاه، به گزانتوتوکسین تبدیل می شوند.

به علت وجود گزانتوتوکسین در ریشه گونه های مختلف گیاه گلپر، این گیاهان به مخزن گزانتوتوکسین معروف می باشند. مقدار این ماده در گونه های مختلف، 6 تا 16 درصد است. تحقیقات نشان می دهد ریشه گونه کاندیکانر در مقایسه با گونه های دیگر، محتوی بیشترین مقدار گزانتوتوکسین می باشد. این ماده مدت ها از میوه آمی ماجوس (به مقدار 41/0 درصد) استخراج می شد. ولی چون ریشه این نوع گلپر از بیشترین مقدار گزانتوتو کسین برخوردار است، اکنون برای استخراج این ماده، از این گیاه استفاده می شود.

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

خاک هایی با بافت سبک، برای رویش این گیاه مناسبند، زیرا رشد ریشه در چنین خاک هایی بهتر انجام می گیرد. افزودن کود های حیوانی یا خاک های جنگلی حاوی مقدار فراوان ترکیبات هوموسی به زمین هایی که این گیاه در آنها کشت می شود، مفید است. تحقیقات نشان می دهد که افزودن 25 تن در هکتار از چنین کود هایی به خاک مزرعه، نتایج خوبی را به دنبال خواهد داشت. مواد مذکور باید قبل از انتقال نشا ها، به زمین اضافه شوند. در چنین شرایطی، تعداد ریشه های فرعی گونه های کشت شده در مقایسه با نوع وحشی آن، به طور بارزی افزایش می یابد. ریشه های فرعی در مقایسه با ریشه های اصلی، مواد کومارینی بیشتری دارند. ازمایش ها نشان می دهند مقدار کلی کومارین در ریشه فرعی، دو برابر ریشه اصلی است.

آماده سازی خاک

قبل از انتقال نشا ها به زمین مورد نظر، جمع آوری سنگ ها و قلوه سنگ ها و انجام شخم عمیق، ضروری است. بدین وسیله، بستر خاک را برای رشد و توسعه ریشه کاملا آماده می کنند. در فصل پاییز، افزودن مقادیر مناسبی از کود های کاملا پوسیده حیوانی به زمین هایی که این گیاه در آنها کشت می شود، نتایج خوبی در رویش ریشه ها و افزایش مواد موثره آن به همراه دارد.

تاریخ و فواصل کاشت

تاریخ کاشت، به روش تکثیر این گیاه بستگی دارد. چنانچه بذر ها تحت تیمار چینه سرمایی قرار گیرند، زمان مناسب برای کاشت، اوایل فروردین است. در غیر این صورت، اواخر پاییز (آذر) زمان مطلوبی برای کاشت بذر گلپر خواهد بود. فاصله ردیف های کاشت 50 سانتی متر از یکدیگر، مناسب است. عمق بذر باید 1 تا 5/1 سانتی متر باشد. قوه رویشی بذر گلپر ضعیف است. از این رو، مقدار 4 تا 5 کیلو گرم برای هر هکتار زمین، مناسب است. اواخر دوره رویش گیاهان (اواسط پاییز) زمان مناسبی برای تکثیر رویشی این گیاه است.

روش کاشت

تکثیر به وسیله بذر: بذر های تازه به علت گذراندن دوره خواب قوه نامیه ضعیفی دارند، از این رو برای کشت نباید استفاده شوند. در سال 1971، یکی از محققان نشان داد که چینه سرمایی نقش عمده ای در شکستن دوره خواب و افزایش قوه رویشی بذر گلپر دارد. از این رو، با قرار دادن بذر در دمای 2 تا 5 درجه سانتی گراد برای مدت 6 تا 8 هفته و یا با کشت بذر ها در فصل زمستان، می توان بر دوره رکود بذر غلبه نمود.

برای تکثیر این گیاه، بذر های تیمار شده را در خزانه هوای آزاد که خاک آن مخلوطی از کود حیوانی کاملا پوسیده، خاک برگ و ماسه نرم است، کشت می نمایند. این بذر ها مدتی پس از کاشت جوانه می زنند. اگر چه اواخر اردی بهشت می توان نشا ها را به زمین اصلی منتقل نمود، ولی بهتر است این عمل در فصل پاییز (آبان) انجام گیرد. زیرا، مرگ نشا ها هنگامی که در بهار منقل می شوند در مقایسه با پاییز بسیار زیاد تر است و رشد گیاهان در فصل پاییز به اندازه ای است که می توانند شوک حاصل از انتقال را تحمل کنند. پس از انتقال نشا ها به زمین اصلی، باید بلافاصله آنها را تحت آبیاری مناسب قرار داد.

تکثیر رویشی: یکی از روش های تکثیر گلپر، روش رویشی است. اواخر دوره رشد (پاییز)، ریشه را به قطعاتی که حاوی چند جوانه رویشی باشد تقسیم می کنند. سپس قطعات مذکور، در زمین اصلی با فواصل ذکر شده کشت می شوند.

از آنجا که مقدار گزانتوتوکسین در ریشه گیاهانی که به طریق رویشی تکثیر شده اند بیشتز از گزانتوتوکسین در ریشه گیاهانی است که با بذر تکثیر می شوند، و همچنین به علت پایین بودن قوه رویشی بذر گلپر، اغلب برای تکثیر این گیاه از روش رویشی استفاده می شود.

مراقبت و نگهداری

رشد اولیه این گیاه بسیار کند و آهسته است، به همین جهت علف های هرز می توانند بدون رقابت و به سرعت توسعه یابند. از این رو جمع آوری علف های هرز در سطح خزانه و در زمین اصلی ضروری است. آبیاری منظم و به موقع، نقش عمده ای در توسعه و رشد ریشه دارد. برگردان کردن خاک بین ردیف ها نیز نقش عمده ی در توسعه و گسترش ریشه گلپر دارد

برداشت محصول

مقدار کومارین موجود در ریشه در مراحل مختلف رویش این گیاه، مختلف است. تحقیقات نشان می دهد که ریشه های برداشت شده در اواخر فصل پاییز (آذر ماه)، بیشترین مقدار ماده موثره را خواهند داشت.

چنانچه که گفته شد، گلپر گیاهی است چند ساله، از این رو به منظور بهره برداری اقتصادی از زمین و گیاه بهتر است ریشه ها پس از گدشت یک سال از عمر گیاه و در فصل پاییز برداشت شوند.

چون ریشه ها ترد و شکننده اند، هنگام برداشت باید دقت نمود که تمام ریشه سالم از زیر خاک بیرون آید. چنانچه قسمت هایی از ریشه زیر خاک بماند، از مقدار مواد موثره به نحو بارزی کاسته خواهد شد. ریشه ها را پس از برداشت می شویند و سپس آنها را قطعه قطعه کرده، در تارپولین (پارچه های مخصوص و عایق آب) قرار می دهند و در سایه خشک می کنند. با استفاده از خشک کن های الکتریکی، می توان ریشه ها را در درجه حرارت 60 تا 80 درجه سانتی گراد نیز خشک کرد. هر گیاه، ریشه ای به وزن تقریبی 200 گرم تولید می کند. بازده ریشه خشک 75/0 تن در هکتار است و از ن به طور متوسط 25/11 کیلوگرم گزانتوتوکسین استحصال می شود.

مقدار گزانتوتوکسین، به مقدار عملکرد ریشه و همچنین مقدار کومارین های موجود در آن بستگی دارد. تحقیقات نشان می دهد گیاهانی که در فصل پاییز (آذر) کشت شده اند، مقدار عملکرد ریشه پس از برداشت در آبان سال بعد برابر با 741 کیلوگرم (وزن خشک در هکتار) بوده است.

• گلپر

• گلپر

• گلپر

• گلپر

• گلپر

• گلپر

• گلپر

• گلپر

• گلپر

• گلپر

• گلپر

• گلپر

• گلپر

• گلپر