عناب

نام انگلیسی: Jujube

نام علمی: Zizyphus vulgaris

خانواده: Rhamnaceae

مقدّمه ای بر عناب

عناب 2300 سال قبل در نواحی ایران ، افغانستان ، هندوستان و ترکمنستان کشت می شده است. سپس به سوریه ، اطراف دریای مدیترانه ، ایتالیا ، فرانسه ، اسپانیا ، پرتغال و شمال آفریقا منتقل و کشت گردید. عناب از طریق ایران به آسیای صغیر ، فلسطین ، غرب عربستان ، مغولستان ، کره ، ژاپن و شرق استرالیا منتقل شد و در سال 1873 از جنوب فرانسه به کالفرنیا منتقل گردید و در باغهای مختلف آمریکا کشت شد.

میوه عناب کیفیت بالایی دارد و مصرف آن به صورت تازه و خشک ، امکان پذیر است. در مرحله تازه خوری ، رنگ پوست عناب قرمز ولی بافت زیرین آن یعنی بخش خوراکی شیری رنگ است. مردم از زمانهای دور از میوه های عناب به عنوان لینت بخش و پایین آورنده فشار خون و همچنین تصفیه کننده خون استفاده می کردند. از چوب عناب در منّبت کاری و خرّاطی استفاده می شود.

مشخصات گیاه عناب

عناب ، گیاهی است درختی یا درختچه ای به ارتفاع 8 تا 12 متر . رنگ تنه قهوه ای تیره متمایل به سیاه است که در طول آن ترکهای عمودی به چشم می خورد. برگهای این درخت کم وبیش بیضی شکل ، ساده و تا حدودی دندانه دار است که به طور متناوب نسبت به یکدیگر روی ساقه قرار می گیرند. هر برگ دارای 3 تا 5 رگبرگ تقریباً موازی ، بدون انشعاب و برجسته است. طول برگها 2 تا 6 سانتی متر و پهنای آن 1 تا 5/2 سانتی متر است.

گل ، نرماده ، کوچک و زردرنگ است. کاسۀ گل ، لوله ای کوتاه و 5 لبی است و دارای 5 گلبرگ و 5 پرچم می باشد که به طور متقابل با گلبرگها قرار می گیرند. گلها به صورت دسته های 3 تا 5 عددی مجتمع بر روی گیاه مشاهده می شوند. خامه کوتاه ، دو برچه ای و تک تخمکی است.

میوه شفت شامل پوست نازک که برون بر ( اپی کارپ ) ، قسمت گوشتی میان بر ( مزوکارپ )که قسمت سخت میوه است ، می باشد. میوه تقریباً کروی و قطر آن 5/1 تا 2 سانتی متر است. رنگ میوه ابتدا سبزرنگ است که رفته رفته زرد شده همراه با لکه های قرمز و در هنگام رسیدن به رنگ میوه قرمز تیره تبدیل می شود که رنگ خاص عناب است و اصطلاحاً عنابی نامیده می شود. رنگ قرمز عناب مربوط به رنگدانه های گروه کارتنوئید می باشد. میوه ، همچنین حاوی موسیلاژ ، تان و ترکیبات آنتراگلیکوزیدی ، اسدهای آلی و ترکیبات قندی است.

نیاز اکولوژیکی عناب

شاخص ترین ویژگیهای اکولوژیکی درخت عناب ، به شرح زیر است.

_مقاوم به کم آبی است. این گیاه دارای کمترین نیاز خالص آبی ( 1442 متر مکعب ) می باشد ، به طوری که در بسیاری از مناطق به صورت دیم دیده می شود .

_ به دلیل داشتن دورۀ رشد رویشی و زایشی کوتاه ، در شرایط آب وهوایی منطقۀ محل رویش سازگاری خوبی را داراست. زمان سبز شدن آن مصادف با زمانی است که تمامی درختان از خواب بیدار می شوند و خزان آن نیز موقعی است که هیچ درختی هنوز خزان نکرده است و پهنۀ زمین سبز است .

_ عدم امکان سرماخوردگی در سرمای دیررس بهره و زودرس پاییزه که به اکثرا محصولات منطقۀ محل رویش سازگاری خوبی را داراست. زمان سبز شدن آن مصادف با زمانی است که تمامی درختان از خواب بیدار می شوند و خزان آن نیز موقعی است که هیچ درختی هنوز خزان نکرده و پهنه زمین سبز است .

_ عدم امکان سرماخوردگی در سرمای دررس بهاره و رودرس پاییزه که به اکثر محصولات منطقۀ محل رویش خسارتهای چشمگیری وارد می سازد. این درحالی است که در سالهای خشکسالی و سرما نیز به اکثر میوه ها و درختان منطقه از جمله گردو، بادام ، انگور ، زرشک و پسته صدمه وارد می گردد. به طوری کلی ، درخت عناب آب و هوای گرم را می پسندد. زمین محل رویش باید رو به جنوب ( گرم ) بوده و از خاک نسبتاً سبک و عمیق تشکیل شده باشد. دمای مطلوب برای رویش این گیاه ، 25 تا 35 درجه سانتی گراد و بارندگی سالیانه 30 تا 180 مناسب است.

تحقیقات نشان می دهد در طول گلدهی ، نور باعث افزایش میوۀ عناب هندی می شود.

تکثیر گیاه عناب

تحقیقات نشان می دهد تکثیر از طریق بذر مناسب نیست ، زیرا با انجام تیمارهای مختلف بذر عناب ، تنها تعداد بسیار کمی از آنها سبز گردید.

تحقیقاتی که بر روی تأثیر سنّ پاجوش و زمان انتقال آن در تکثیر عناب صورت گرفت ، پاجوشهای یک ساله به ارتفاع 9 تا 100 سانتی متر با تنۀ سبز رنگ ، پاجوشهای دوساله به ارتفاع 120 تا 150 سانتی متر با رنگ تند قرمز تیره متمایل به قهوه ای ، از کنار پایۀ مادری انتخاب شدند. این پاجوشها پاییز ( آبان ) و زمستان ( اسفند ) به زمین منتقل شدند.

نتایج نشان داد سن ّ پاجوش و زمان انتقال آنها ، نقش عمده ای در درصد گیرایی پاجوشها در زمین اصلی دارد ؛ به طوری که گیرایی پاجوشهای دوساله 5/77 درصد و گیرایی پاجوشهای یک و سه ساله 5/67 درصد بوده و زمان مناسب برای انتقال آنها به زمین اصلی ، پایز ( آبان ماه ) بوده است. هنگام انتقال پاجوشها ، بهتر است بلافاصله پس از جدا کردن پاجوشها از پایّ مادری ، هر پاجوش جداگانه داخل کیسه های پارچه ای  یا پلاستیکی حاوی خاک قرار گیرد و سپس به محل زمین اصلی منتقل شوند . فاصلۀ بین ردیفها و فاصله دو نهال از یکدیگر در طول ردیف ، 6 متر مناسب است.

برداشت محصول عناب

درخت عناب از اواسط اردیبهشت بتدریج به گل می نشنیند و میوۀ آن از اواخر مرداد ماه تا اوایل مهر ماه قابل برداشت است . برای مصرف تازه خوری ، ترشی و مربا ، میوه را از اواخر مرداد تا اوایل شهریور می توان برداشت کرد. میوه ای که برای خشک کردن چیده می شود باید رسیده باشد و رنگ آن قرمز عنابی شفاف در پوست آن ظاهر شده و بافت زیر پوست قهوه ای ، طعم آن شیرین و به راحتی از درخت جدا شود و از زمان گلدهی حدوداً 100 تا 120 روز گذشته باشد . میانگین رطوبت در زمان برداشت میوه عناب ، به روش ضربه زدن با چوب یا تکان دادن درخت انجام می گیرد. همچنین ، می توان از دستگاههای تکان دهنده استفاده نمود. به منظور جلوگیری از آلودگی و صدمات مکانیکی ناشی از برداشت ، باید زیر درختها پارچه ای تمیز و متناسب با سایه انداز درخت پهن نمود. ضربه ها یا تکانهای وارده به شاخه نباید به گونه ای باشد که به میوۀ عناب آسیببرساند. عمر اقتصادی درختان 15 تا 25 سال است. میزان عملکرد میوه هر درخت ، سالیانه 28 تا 42 کیلوگرم است. عملکرد درخت بارور ، 6000 کیلوگرم در هکتار می باشد. پس از برداشت ، میوه ها را خشک کرد. اگرچه از هوای آزاد و کتاب برای خشک کردن عناب استفاده می شود ، ولی استفاده ازخشک کنهای الکتریکی در دمای 70 درجه سانتی گراد ، سبب ثابت ماندن رنگ عناب و جلوگیری از چروکیدگی آن می شود.

• عناب

• عناب

• عناب