نمدار

مقدمه

نمداردر تعدادی از فارماکوپه ها به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شده است. گلهای اکثر این جنس تیلیا خاصیت دارویی دارند. مردم از مدت ها پیش، از دمکرده گلهای این گیاه به عنوان معرق، خلط آور و همچنین برای درمان سرفه و دل درد و نیز به عنوان ماده ای که باعث تسریع در کار دستگاه گوارش می شود، استفاده  می کرده اند. گلها دارای اسانس می باشند که از آنها در صنایع آرایشی بهداشتی، لوسیونها و کرم هایی برای حفاظت از پوست،تهیه می شود. از اسانس این گلها در صنایع داروسازی نیز محلولهای غرغره برای مداوای التهاب های گلو و حنجره استفاده می شود. درختان جنس تیلیا جنگلی اند و درمناطق معتدل، درپارک ها به عنوان گیاه زینتی کشت می شود.

مشخصات گیاه

گونه های مختلف جنس نمدار، گیاهانی هستند درختی، متعلق به تیره نمدار که منشآ آنها آسیا و جنوب اروپا گزارش شده است. تقریبا 30 گونه متعلق به جنس تیلیا شناخته شده است. این درخت، درنواحی معتدله شمالی گسترش زیادی دارند.

درختان این جنس تنومند، طویل و پوشیده از برگ های خزان دارمی باشند (که در پاییز ریزش می کنند). انشعاب های ساقه ای این گیاه معمولا پوشیده ازکرک های ستاره ای شکل است.

برگ ها تا حدودی به شکل قلب، نامتقارن و دارای دندانه های بزرگ اره ای هستند و دمبرگ نسبتا طویلی دارند. این برگ ها روی ساقه به صورت متناوب نسبت به یکدیگر قرار می گیرند.

گلها کوچک، نر و ماده و به رنگ زرد یا گاهی سبز کم رنگ هستندکه به صورت وارونه روی گیاه دیده می شوند. گل ها آویزان هستند و وقتی کاملا باز می شوند، حالتی شبیه به چتر به خود می گیرند. این گل ها از ناحیه میانی براکته ها که به رنگ سبز روشن و زبانی شکل (بیضوی) می باشد، خارج می گردندکه بوی مطبوعی نیز دارند.

تعداد کاسبرگ ها،گ لبرگ ها و پرچم ها، مضربی از پنج است. گل ها دارای تعداد بسیار زیادی پرچم هستند. میوه کوچک کروی یا کشیده (استوانه ای شکل) و گاهی به شکل گلابی می باشد. داخل هر میوه،1 تا 2 بذر وجود دارد.

مهم ترین گونه های نمدار عبارتند از:

تیلیا کورداتا. این گیاه به نمدار کوچک برگ معروف است و با تیلیا سیلوستریس وتیلیا پارویفولیا هم نام می باشد. درختی است به طول 20تا 25 مترکه شاخ و برگ های آن بسیار انبوه است. این گیاه در مناطق جنگلی اروپا گسترش زیادی دارد. برگ ها کوچک و نامتقارن می باشند. یک سطح برگ به رنگ سبز روشن و طرف دیگرآن به رنگ سبز تیره است. هر دو سطح برگ فاقد کرک است و تنها در گوشه رگبرگ ها (محل انشعاب های رگبرگ های فرعی از اصلی) کرک های خرمایی رنگ مشاهده می شوند. رگبرگ های فرعی بسیار ظریف بوده و به سختی قابل رویت هستند.

اولین گلها اواخر خرداد یا اوایل تیر تشکیل می شوند و تا اواخر تیر همه گل ها پدیدارمی گردند. بوی مطبوع گلها باعث جلب حشرات بخصوص زنبورهای عسل می شود. عملکرد و کیفیت عسل زنبورهایی که از گلهای این درخت تغذیه می کنند، بسیار مطلوب است.

تیلیا پلاتیفیلوس: این گیاه به نمدار درشت برگ معروف است و با تیلیا گراندیفولیا هم نام می باشد. درختی است به طول30 تا 40متر دارای پوست صاف که بتدریج شکافته می شود. این گونه نمدار سریع الرشد است و از شاخ و برگ های انبوهی تشکیل شده است. تاج این گیاه مخروطی شکل یا مانندتخم مرغ وارونه است. هر دو طرف برگ سبزرنگ و پوشیده از کرک است. محل انشعاب های رگبرگ های فرعی، پوشیده از کرک های طویل به رنگ سفید یا زرد می باشد. رگبرگ های فرعی درمقایسه با گونه قبلی (تیلیاکورداتا) ضخیم ترند و به وضوح قابل رویت می باشند. اولین گل ها، اواسط خرداد ظاهر می شوند. این گیاه، سرما را بهتر از گونه قبلی تحمل می کند.

تیلیا آرجنتا: این گیاه به نمدار نقره ای معروف است و با تیلیا تومنتوزا هم نام می باشد. در مقایسه با دو گونه قبل گل های کمتری تولید می کند، ولی مواد موثره آن کیفیت مناسبتری دارد. مردم از این گل ها به عنوان دارو استفاده می کنند. مواد موثره گل های این گیاه نیز در صنایع مربوط استخراج می شود. نمدار نقره ای، درختی به طول 20 تا 30 متر است. تاج این گیاه مخروطی شکل است و از رشد و نمو بسیار سریعی برخوردار می باشد. برگ ها به رنگ سبز تیره اند و محل انشعاب رگبرگ های فرعی، از کرک های ستاره ای شکل و به رنگ نقره ای تیره پوشیده می باشد. گلدهی در این گیاه، در مقایسه با دو گونه قبلی، با تاخیر همراه است. مقدار اسانس گلها با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش و گونه گیاه متفاوت بوده و بین 1/0 تا 5/0 درصد است. مهمترین ترکیبات اسانس را (اوگینول)، (استات فانزیل) و (ژرانیول) تشکیل می دهند. گل ها همچنین حاوی فلاونویید، مواد موسیلاژی، موادتاننی و همچنین حاوی مقدار کمی تری ترپن می باشند.

از فلاونویید های مهم می توان از (کورستین)، (3-گلومر-7-رامنوزید)، (کامفرول-3-گلوکو-7-رامنوزید)، (ایزوکورسیترین)، (تیلیروزید)، نام برد. (هسپریدین) نیزاز فلاون گلیکوزید های مهمی است که از گل های این گیاه استخراج شده است. گل ها همچنین حاوی مواد قندی اند که مهمترین آنهارا گلوکزیا رامنوز تشکیل می دهد. از اسیدهای آلی موجود در این گیاه، می توان از (اسیدکافییک) و (اسیدکلروژنیک) نام برد.

نیازهای اکولوژیکی

نیازهای اکولوژیکی گونه های مختلف جنس تیلیا متفاوت است. مثلا نمدار کوچک برگ (تیلیا کورداتا) برای رویش به لایه های ضخیم خاک نیازدارد، اما نیاز آبی آن کم است به طوری که در مناطق نسبتا کم آب قادر به رویش می باشد.ا ین گیاه،کم و بیش به سرما مقاوم است. نمدار درشت برگ (تیلیا پلاتیفلوس) درطول رویش به خاک های مرطوب و غنی از مواد غذایی نیاز دارد. خاک های خشک و کم رطوبت برای رویش این گیاه متناسب نیستند. هوای گرم و یا سایه، خللی در رشد و نمو ایجاد نمی کند. این گیاه هنگام رویش و تشکیل ساقه (در فصل بهار) به سرما حساس است و سرما باعث کاهش عملکردگل می شود. نمدار نقره ای (تیلیا آرجنتا) درطول رویش به خاک های شنی نیاز دارد. خاک های رسی سنگین برای رشد این گیاه مطلوب نیست.

تکثیر گیاه

در برخی ازکشورها، گونه های مناسب نمدار را برای استفاده از گل های آن کشت می کنند. پس از جمع آوری دانه های کاملا رسیده، آنها رادر بهار سال بعد درخزانۀ هوای آزاد کشت می کنند. با آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه، نهال ها را پس از 2 تا 4سال (بسته به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه)، به زمین مورد نظر منتقل می کنند. نمدار را نیز می توان به روش های رویشی، مانند خوابانیدن یا پیوندزدن، تکثیر نمود.

مراقبت ونگهداری

اگر چه نمدار گیاهی کم و بیش مقاوم به آفات و بیماری هاست و بندرت به عوامل بیماری زا آلوده می گردد، ولی ممکن است درطول رویش به وسیله قارچ نمدار آسیب ببیند. روی برگ های آلوده به این قارچ، لکه هایی به رنگ قهوه ای ایجاد می شود .باگسترش بیماری و بر اثر توسعه کنیدی ها، رنگ لکه تیره شده و برگ ها می افتند. دمبرگ و شاخه های جوان و ضعیف نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.

برداشت محصول

زمان مناسب برای برداشت گل ها، هنگامی است که آنها کاملا باز شده باشند، اما می توان آنها را مدت کمی قبل از باز شدن کامل نیز جمع آوری کرد. گل ها معمولا با براکته برداشت می شوند (بندرت گل ها را بدون براکته ها جمع آوری می کنند). هنگام برداشت گل ها، باید توجه داشت که به درخت آسیب وارد نشودو شاخه هاو سر شاخه ها دچار شکستگی نگردند. گل ها را پس از جمع آوری خشک می کنند. برای این عمل، بایدگل ها را به ضخامت 6 تا 7 سانتی متر روی هم قرار داد و آنها را در سایه خشک کرد. در صورت تراکم محصول، برای خشک کردن آنها باید از خشک کن های الکتریکی استفاده نمود. در این صورت، دمای مناسب برای خشک کردن گل های نمدار،40 درجه سانتیگراد می باشد. پس از خشک شدن، ابتدا باید سایر قسمت های نا مناسب را از گل ها جدا و سپس بسته بندی کرد. نسبت گل تازه به خشک، 4 به 1 می باشد.