بومادران

نام انگلیسی: Milfoil

نام علمی: Achilla millefolium L.

خانواده: Compositae

مقدمه

بومادران گیاهی از گروه دو لپه ای ها، از جنس آشیلیا Achillea  و از خانواده آستراسه Asteraceae می باشد. نام علمی این گیاه بر گرفته از نام آشیل، قهرمان افسانه ای یونان است. گفته می شود در دوران نبردهای تروآ (حدود 1200 سال قبل از میلاد) از بومادران برای درمان زخم و جلوگیری از خونریزی و عفونت استفاده می شد. ضمنا این گیاه در دوره ساکسون ها برای دفع چشم بد به کار می رفت و نیز در مراسم سحر و جادو هم از آن استفاده می شد. از دیگر نام های متداول این گیاه می توان به هزار برگ، بومادران، ارمواز و حبل الراعی اشاره کرد.

گیاه شناسی گیاه بومادران

بومادران گیاهی علفی و چندساله می باشد، که به طور وسیع در نقاط مختلف آسیا و اروپا رشد می کند. ساقه گیاه بومادران ساده و برافراشته بوده و در انتهای آن خوشه های گل مرکب به رنگ سفید و یا زرد دیده می شود. ارتفاع ساقه های این گیاه گاه به 90 سانتی متر نیز می رسد و بیشتر به صورت خودرو در دشتها، کنار جاده ها و نواحی کوهستانی می روید. برگ های گیاه بومادران بدون دمبرگ، دراز، پوشیده از کرک و منقسم به بریدگی های بسیار باریک هستند. گل آذین بومادران کلاپرک بوده و از تعداد زیادی گل های کوچک تشکیل شده است که توسط حلقه ای از براکته ها محصور گردیده اند. گلچه های لوله ای در مرکز قرار گرفته و غالبا به رنگ سفید مایل به زرد هستند.  گلچه های زبانه ای با سه دندانه در پیرامون و سفید رنگ می باشند. جام گل متشکل از پنج گل و برگ و نحوه اتصال آنها به هم، اشکال لوله ای و زبانه ای جام گل را به وجود می آورد. میوه این گیاه فندقه، طویل و به شکل تخم مرغ وارونه است.

بومادران هاي ايران، در دو دستة گل سفيدها و گل زردها قرار مي گيرند و ما در اينجا، به مهم ترين آنها، با توجه به كاربردهاي درماني شان، اشاره اي مي كنيم.

1- Achillea millefolium : بومادران گل سفيدي است كه خواص دارويي گسترده اي براي آن ذكر كرده اند و در برخي منابع، فوايد آن را به گونه هاي ديگر جنس Achillea نيز تعميم داده اند كه البته نمي تواند درست باشد. به اين گونة بومادران، هزاربرگ  (الف ورقه) اتلاق كرده اند كه در خراسان رضوي، به ندرت ديده مي شود و مورد استفادة چنداني قرار نمي گيرد. اين گونه، همان گياهي است كه "آشيل" استفاده مي كرده و در اروپا، گياه دارويي مفيد و شناخته شده اي است كه در طب يوناني نيز اشارات زيادي به آن كرده اند.

2- Achillea eriophora : بومادران گل زردي است كه به آن، بومادران شيرازي هم مي گويند؛ اما شيرازي ها آن را "سرزردو" مي نامند. هرچند كلپوره، مربوط به گياه Teucrium polium مي باشد؛ اما در خراسان جنوبي، به اين گونه از بومادران، كلپوره مي گويند.

3- Achillea pachycephala : نوعي بومادران گل زرد است كه در خراسان رضوي و شمالي مي رويد و مورد استفاده افراد محلي قرار مي گيرد.

4- Achillea biebersteinii : گونه اي بومادران گل زرد است كه در اكثر نقاط استان هاي خراسان مشاهده مي شود و مورد استفاده قرار مي گيرد.

5- Achillea santolinoides subsp. Wilhelmsii : گونة غالب بومادران است كه با گل هاي زردرنگ و جثة كوچك تر و انبوه خود، در اكثر نقاط خراسان بزرگ به صورت علف هرز گسترش داشته و مورد استفادة وسيعي قرار مي گيرد. اين گونه، گياهي است چندساله به ارتفاع 10 تا 35 سانتي متر، با كرك هاي فشرده يا گستردة نمدي سفيدرنگ زردرنگ و سه لوبه مي باشند. اين گونه، در تركيه، ايران، قفقاز، آسياي مركزي، افغانستان، پاكستان، عراق و سوريه مي رويد. در ايران نيز به صورت علف هرز در نواحي دامنة كوهستاني، كنار جاده ها، حاشية مزارع (به خصوص مزارع گندم) و باغ ها مي رويد.

اکولوژی گیاه بومادران

بومادران در طول رویش به شرایط اقلیمی خاصی نیاز ندارد و تقریبا در هر اقلیمی رویش می کند. بومادراندر مناطق گرم و افتابی گل های بیشتری تولید می کند. خاک های سبک شنی برای کشت این گیاه مناسب هستند. تناسب مقدار عناصر اصلی نظیر ازت، فسفر و پتاس نقش عمده ای در افزایش پیکره رویشی گیاه و همچنین در افزایش اسانس آنها دارد. کشت و تکثیر بومادران توسط بذر و به شکل رویشی نیز انجام می گیرد. تکثیر توسط بذر به دو روش مستقیم و غیر مستقیم صورت می گیرد.

کشت مستقیم: بذور به صورت ردیفی در زمین اصلی که بستر آن برای کشت بومادران آماده شده است کشت می شوند.

کشت غیرمستقیم: بذور را در زمان مناسب در خزانه های هوای آزاد کشت می کنند. عمق بذر در موقع کاشت نباید بیشتر از 5/0 سانتیمتر باشد. پس از ابیاری منظم و و جین علف های هرز سطح خزانه اوایل پائیز می توان نشا ها را به زمین اصلی منتقل نمود.

تکثیر رویشی: تکثیر رویشی گیاه از طریق تقسیم بوته صورت می پذیرد. گیاهان 4 تا 5 ساله را در فصل پائیز از خاک خارج می کنند. سپس هر گیاه را به 2 تا 4 بوته تقسیم و در زمین اصلی مورد نظر کشت می نمایند.

در صورتی که گیاهان به طور غیر مستقیم کشت و در فصل پائیز به زمین اصلی منتقل شده باشند یکسال پس از کاشت (از سال دوم) به گل می نشیند و می توان محصول را برداشت کرد. چنانچه گیاهان به طور مستقیم کشت شده باشند، محصول از سال سوم قابل برداشت خواهد بود. چون گیاهان در مرحله گلدهی از بیشترین مقدار ماده موثر برای اسانس برخوردارند، این مرحله زمان مناسبی برای برداشت گلها و پیکره رویشی (ساقه ها و شاخه های جوان) بومادران است. هنگام جمع آوری گل ها باید آنها را به همراه دمگل به طول 3 تا 4 سانتی متر برداشت کرد.

رشد اولیه بومادران بسیار کند می باشد. از این رو مبارزه مکانیکی و شیمیایی با علف های هرز ضرورت دارد. به عنوان مثال در سال اول رویش می توان از علف کش کرب به مقدار 4 کیلوگرم در هکتار استفاده کرد. از افات گیاه بوماردان سن های لکه دار از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. زیرا با مکیدن شیره گیاه سبب ضعیف شدن گیاهان می گردند. مثال دیگری از افات گیاه بومادران لارو نوعی پروانه به نام پتری ورلا است که از ریشه این گیاه تغذیه می کند و در صورت پیشروی و عدم مبارزه با آنها صدمات زیادی به محصول وارد خواهد کرد.

اسانس گیاه بوماردان

ترکیبات حائز اهمیت گیاه بومادران عبارتند از کامفور (06/19 %)، سمبرن (10%)، 1 و 8 سینئول (78/8 %)، آلفا پینن (06/8 %) و لینالول (47/7 %).

از جمله سایر ترکیبات قابل شناسایی اسانس گیاه بومادران می توان به ایزوپنتیل ایزو والرات، ایزوبورنیل استات، اسپاچولنول، بتا المنون، سابینن، ترپینن ال 7 الفا، بتا سلینن، کاروتول و بتا ادسمول اشاره کرد. نتایج تحقیقات حاکی از آن است که نوع و درصد ترکیبات اصلی تشکیل دهنده اسانس بوماردان جمع آوری شده از مناطق مختلف با یکدیگر تفاوت قابل ملاحظه ای دارند. به عنوان مثال ترکیبات سمبرن، ایزو چنتیل ایزو والرات و اسپاچولنول تاکنون به صورت اختصاصی در توده های خاصی یافت شده اند، که این امر دانشمندان را در شناسایی زیر گونه های مختلف و تاثیر شدید شرایط آب و هوایی بر ترکیبات شیمیایی گیاه دارویی بو ماردان راهنمایی می کند.

کامفور: با نام های 2-بورنانون، بورنان 2-ان و 2-کامفانون از جمله مهمترین ترکیبات موجود در اسانس بومادران است. این ترکیب دارای فرمول شیمیایی C10H16O و وزن مولکولی 23/152 گرم بر مول می باشد. در تحقیقات انجام شده نقطه ذوب و جوش آن به ترتیب 175 و 204 درجه سلسیوس گزارش شده است. کامفور می تواند در طی واکنش های شیمیایی اکسیده شده و اسید کامفوریک را تشکیل دهد. همچنین در اثر جایگزینی سه عامل متیل کامفور با هیدروژن یکی از مشتقات آن با نام نور کامفور تشکیل می گردد که نقشی بسزا در ایجاد عطر و طعم دارد.

امروزه کامفور در مصارف مختلفی مانند صنایع سلولزی و دارویی کاربرد دارد در حالیکه مردمان سالیان دور از این ترکیب برای ضدعفونی و مومیایی نمودن اجساد استفاده می کردند. در سال 1980 سازمان غذا و دارو ایالات متحده آمریکا حداکثر مجاز این ترکیب شیمیایی را 11% عنوان کرده و قید نام و میزان ترکیب را در برچسب گذاری فراورده های مختلف الزامی خواند.

سمبرن یا نئوسمبرن: از جمله ترکیبات مهم اسانس گیاه بومادران با فرمول شیمیایی C20H32 است. وزن مولکولی این ترکیب 47/272 گرم بر مول بوده و ساختار آن دی ترپن تک حلقه ای است. این ترکیب بی رنگ در واقع هسته اولیه بسیاری از مشتقاتی را تشکیل می دهد که عطر و بوی اسانس بومادران را ایجاد می کنند.

اسپاچولنول یا اسپیروسانتالول: ترکیب محلول در الکل اسانس بومادران با فرمول شیمیایی C15H24O و وزن مولکولی 35/230 گرم بر مول است. نقاط جوش و اشتعال این ترکیب به ترتیب 298 و 123 درجه سلسیوس گزارش شده اند. این ترکیب ایجاد آرومای نسبتا قوی می کند که تاکنون مسمومیتی از آن گزارش نشده است.

ترپینن ال 7 آلفا: ترکیبی محلول در الکل بوده و ایجاد ارومای نسبتا قوی می نماید. وزن مولکولی این ترکیب 234/136 گرم بر مول تخمین زده شده است. نقطه جوشو اشتعال این ترکیب به ترتیب عبارت است از 173 و 115 درجه سلسیوس.

بتاسلینن: با فرمول C15H24 و وزن مولکولی 351/204 گرم بر مول، به نام های دیگری مانند بتااودسمن یا سلینا نیز شناخته می شود. این ترکیب محلول در ترکیب محلول در الکل از جمله عوامل مهم و مسئول ایجاد عطر و بوی گیاه بومادران می باشد. نقاط جوش و اشتعال این ترکیب به ترتیب 260 و 216 درجه ساسیوس گزارش شده است.

ویژگی های اسانس بومادران

ویزگی های اسانس استخراج شده از برگ و گل بومادران به شرح زیر می باشد:

ویژگی های فیزیکی اسانس بومادران

کاربردهای اسانس بومادران

محققی ژاپنی در تحقیقات اخیر دریافتند که 4 ترکیب سزکوئی ترپن موجود در اسانس بومادران دارای فعالیت های ضد توموری می باشند. در مطالعه ای دیگر تاثیر شگرف ترکیبات اسانس بومادران بر سیستم گوارش مشخص شد. بر اساس این تحقیق مشخص شد که سرعت جریان صفر در اثر مصرف گیاه بوماردان و عصاره های به دست آمده از آن افزایش می بابد.

ترکیبات اسانس بومادران نقش حفاظت از کبد را نیز بر عهده دارند. از دیگر خواص عصاره های این گیاه می توان به پیشگیری از بروز بیماری هیی مانند نقرس و روماتیسم، برطرف کننده خستکی و ضعف، رفع اختلالات قاعدگکی، تقویت کننده قلب و عروق، کاهش تب و کاهش فشار خون اشاره کرد که در کتب و اسناد مختلف نوشته شده است.

• بومادران

• بومادران

• بومادران

• بومادران

• بومادران

• بومادران

• بومادران

• بومادران

• بومادران

• بومادران

• بومادران