گیاه مریم گلی

نام فارسی : مریم گلی
نام علمی : Salvia officinalis
نام انگلیسی : Saga
خانواده : Lamiaceae
سیكل زندگی : چند ساله
ماندگاری اقتصادی : 4-5سال
روشهای تكثیر : بذر ، قلمه
اندام مورد استفاده : برگ و گل
تاریخ برداشت : در طول فصل رشد
فواصل كاشت : 50×30 سانتي‌متر
تاریخ گلدهی : اوایل خرداد ماه
ارتفاع تقریبی گیاه : 40 ـ 25 سانتي‌متر
خواص عمده داروئی : ضد عفونی كننده ، ضد نفخ و معطر كننده

تاریخچه:

فراتر از یک هزار سال پیش از مریم گلی به عنوان گیاهی داروئی استفاده می شده است. در کتب طب سنتی و به عربی مریمیه و به انگلیسی sage گفته می شود.
کلمه sage از کلمه لاتین salvare به معنی رها بخش یا شفا آمده است. (1)
ابوعلي سينا، ديوسكورديس ،پلي ني و تئوفراست در كتابهاي خود به اين گياه اشاره كرده اند.
در قرون وسطی در اروپای مرکزی کشت می شد و در قرن شانزدهم چای آن در انگلیس رواج بسیار داشت.
عرب ها آن را نشانه جاودانگی می دانستند و بر این باور بودند که ظرفیت ذهن را افزایش می دهد.
در قرن هفدهم چینی ها در مقابل گرفتن هریک کیلو از برگهای خشک مریم گلی اروپایی حاضر بودند 4-3 کیلوگرم چای چینی بدهند.
پس از آن در 300-200 سال اخیر این گیاه به امریکا وارد شد و به عنوان ادویه عالی مورد توجه خانه دارها قرار گرفت.

گیاه شناسی:

ریشه مریم گلی کم و بیش ضخیم است و به طور مستقیم در خاک فرو می رود. ریشه آن انشعاب های فراوانی دارد.

این گیاه ساقه چهار گوش دارد ارتفاع آن بین 50 تا 80 سانتی متر است .

ساقه های جوان به رنگ سبز تیره و پوشیده از کرک های انبوه و خاکستری رنگ هستند . باگذشت عمر گیاه، ساقه چوبی و رنگ آن قهوه ای می شود .

برگ های بلند و نیزه ای شکل هستند. برگ های پایینی دارای دمبرگ بلندی هستند. در حالی که برگ های قسمت فوقانی ساقه دمبرگ کوتاهی دارند . سطح فوقانی و تحتانی برگ ها پوشیده از کرک های ظریفی است.

گل ها به رنگ بنفش متمایل به آبی، به صورت مجتمع در قسمت فوقانی ساقه ها، روی چرخه های مخصوصی مشاهده می شوند. روی هر چرخه 5 تا8 گل وجود دارد.

میوه کپسول و به رنگ قهوه ای روشن یا قهوه ای تیره است. طول میوه 2 تا 3 میلی متر و عرض آن 2 میلی متر است. وزن هزار دانه 6/7 تا8/7 گرم است.

گياهي است مديترانه اي که در طول رويش به گرما و هواي خشک نيازدارد. مقاومت آن بر گرما زياد است.
بهترين رشد مریم گلی در خاکهاي رسي غني و زهکش دار صورت مي گيردو اراضي رو به آفتاب را ترجيح مي دهد.
اين گياه در زمستان در دماي پايين تر از 15- درجه سانتيگراد دچار سرمازدگي شده و طي 6-5 روز خشک مي شود.
pH مناسب آن 4.6 مي باشد.
بذور در درجه حرارت 15 -12 سانتي گراد شروع به رويش مي کنند.

عوامل افزایش دهنده مواد مؤثره:

1-هوای گرم و خاکهای با بافت متوسط (خاکهای شنی – رسی) که حاوی مقادیر
(8)مناسبی ترکیبات کلسیم باشند.
2-برگرداندن خاک بین ردیف ها به منظورتهویه نقش عمده ای در افزایش 5))عملکرد دارد.

عوامل محدود کننده رشد:

خاکهاي شني و فقير از عناصر غذايي، وزمين هاي گود،مناطق سرد و رطوبت فراوان از عوامل محدود کننده رشد اين گياه هستند.

1- کشت مستقیم:
بذور را در اواخر آبان ماه در ردیف هایی با فاصله ی 60 سانتی متر از هم کشت می نمایند.

2- کشت غیر مستقیم:
بذور در اوایل بهار درخزانه در ردیف هایی با فاصله 15 تا 20 سانتی متر از هم كشت مي كنندونشاهای 15 تا 20 سانتی متري را دراوایل پائیز به زمين اصلي منتقل مي كنند.

3- تقسیم بوته:
تکثیر این گیاه از طریق تقسیم بوته در مورد گیاهان 3 تا 4 ساله در فصل پائیز قابل انجام می باشد.

برداشت:
برداشت شامل چیدن برگ ها یا قطع پیکر رویشی گیاه به وسیله داس وماشین است که از سال دوم به بعد می توان 2 تا 3 مرتبه این عمل را انجام داد.

اولین برداشت قبل از گلدهی و اوایل خرداد انجام می گيرد از حد فاصل بین قسمت چوبی شده و قسمت سبز ساقه.

دومین و سومین برداشت به ترتیب در تابستان (اوایل مرداد) و پائیز (مهر) انجام می گیرد.

هنگام سومین برداشت باید توجه داشت گیاهان از نواحی تحتانی و نزدیک به سطح زمین برداشت شوند و در غیر اینصورت گیاهان در زمستان دچار سرمازدگی شده و خشک می شوند.

فرآوری:

قسمتهاي مورد استفاده مریم گلی برگ ها و سرشاخه های گلدارو روغن فرارآن است . (1،8)
اندام های جمع آوری شده را می توان در سایه خشک کرد یا از خشک کن الکتریکی در دمای 40 درجه سانتی گراد استفاده نمود.
ظهر زمان مناسبی برای برداشت محصول مریم گلی است چون حداکثر مقدار اسانس را دارد.
مقدار اسانس آن 8 تا 10 کیلوگرم در هکتار است و به رنگ زرد بسیار کمرنگ می باشد. (9)

اندامهای هوایی گیاه به خصوص برگها محتوی اسانس هستند.که اسانس آن سال ویون یا سال وون نامیده می شود.مقدار اسانس در شرایط اقلیمی مختلف متفاوت و بین 1 تا 5 /2درصد است. مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده آن عبارتند از : "تویون" (30 تا 50 درصد)، "سینئول" (10 تا 15 درصد)، "کامفور" (6 تا 10 درصد) و "بورنئول" (6 تا 14 درصد)و"پنین" (1 تا 2 درصد). گیاه همچنین شامل مواد تلخ (3 تا 8 درصد)، ماده تلخ آن پيكرو سالوين نام دارد. مواد تاننی، فلاونویید و مواد گلیکوزیدی و رزینی می باشد.

1- کشیدن‌ برگهای‌ خشک‌ مریم‌ گلی‌ به‌جای‌ سیگار برای‌ افراد مبتلا به‌ تنگی‌ نفس‌،سنگینی‌ گوش‌ و سرماخوردگی‌ و ورم‌های‌ حلق‌ ناشی‌ ازسرماخوردگی‌ مفید است‌.

2- دم‌ کرده‌ یا جوشانده‌ ۱ ـ ۲ قاشق‌ برگهای‌ ساییده‌ شده‌ مریم‌ گلی‌ در یک‌ لیتر آب ‌به ‌عنوان‌ دهان‌ شویه‌ و غرغره‌ در رفع‌ التهابات‌ دهان‌، التهابات‌ لثه‌ و ورم‌ لوزه‌ و درمان ‌برفک‌ به‌کار می‌رود. از این‌ جوشانده‌ به‌ عنوان‌ شست‌ و شو و ضدعفونی‌ کننده‌ دهان ‌و التیام‌ زخم‌های‌ دهان‌ و ناراحتیهای‌ حلق‌ استفاده‌ می‌شود.

3-جوشانده‌ ۱۰ گرم‌ برگ‌ مریم‌ گلی‌ در ۱۰۰ گرم‌ سرکه‌ قابلیت‌ پایین‌ آوردن‌ قندخون‌ در بیماران‌ دیابتی‌ را دارد.

4- د م‌ کرده‌ ۳۰ تا ۴۰ گرم‌ برگ‌ خشک‌ در یک‌ لیتر آب‌ جوش‌ پس‌ از صاف‌ شدن‌ درصورت‌ سوءهاضمه‌ و به‌عنوان‌ مقوی‌ معده‌ و جهت‌ ضعف‌ اعصاب‌ یک‌ فنجان‌تناول‌ نمایند.

5- خیسانده‌ ۱ تا ۱۵ گرم‌ برگ‌ مریم‌ گلی‌ در نیم‌ لیتر آب‌ را در ۲۰ گرم‌ عسل ‌یا شکر شیرین‌ کرده‌ برای‌ درمان‌ آنژین‌ و ورم‌ لوزه‌ می‌توان‌ از این‌ محلول‌ به‌ صورت ‌شست‌ و شوی‌ دهان‌ استفاده‌ کرد.

6-جوشانده غليظ اين گياه اگر با آب مخلوط شود براي دردهاي مفصلي، رماتيسم و حتي راشيتيسم كودكان بسيار مفيد و مؤثر است.

7-از جوشانده اين گياه براي ضماد و جوشهاي بدن استفاده ميشود. شت و شوی موها با آن شوره سر را از بین می برد.

8-دم کرده این گیاه دارای اثر تقویت کننده دارد باعث بند آمدن خونریزی ها می شود. برای تهیه دم کرده این گیاه یک قاشق مرباخوری از گیاه خشک را در یک فنجان آبجوش ریخته و یک ربع ساعت صبر می کنند تا دم بکشد و از این دم کرده دو سه بار در روز مینوشند.

9-دراستعمال خارجی‌ به‌ شکل‌ لوسیون‌ یا کمپرس‌ برای‌ ترمیم‌ زخم‌ها وسرمازدگی‌ها، خراشهای‌ پوست‌ استفاده مي شود.