تاج الملوک
نام انگلیسی: Columbine
نام علمي: Aquilegia spp
تيره: Ranunculaceae
گیاه شناسی
گياه چندساله باغي است، كه در کشور ما بهعنوان دوساله كشت و كار ميشود. داراي 5 كاسبرگ گلبرگ نما و 5 گلبرگ كه گلبرگ ها از پشت به لبه ها چسبيده، پشت هر گلبرگ طويل شده و به صورت لوله توخالي سيخك يا مهميز يا spur درآمده است. داراي 5 مادگي و تعدادي زيادي پرچم مي باشد. كاسبرگ ها و گلبرگ ها ممكن است هم رنگ و يا با رنگ متفاوت باشند. برگ هاي آن شبيه به برگ شبدر و سه قسمتي است.
دو گونه مهم از تاج الملوک:
1. Alpine: به معناي كوهستان و براي باغ هاي صخره اي مناسب مي باشد. از اين دسته مي توان به سه گونه اشاره كرد:
الف) A. alpine (A.montana) : به ارتفاع 60-30 سانتي متر، داراي برگ هاي سبز مايل به خاكستري است، كاسبرگ، گلبرگ و مهميز هر سه آبي هستند.
ب) A.bertolonii: ارتفاع و گسترش آن كم، بريدگي برگ ها كم و تمام قسمت هاي گل بنفش تيره است.
ج) A. discolor: به ارتفاع30 سانتي متر، گلبرگ ها آبي، كاسبرگ سفيد و مهميز آبي است.
2. Border: به معناي حاشيه و براي كنار ديوار ها مناسب مي باشد. ارتفاع آن نسبت به Alpine بيشتر است.
الف) A. Canadensis: به ارتفاع 90-60 سانتي متر، كاسبرگ ها قرمز، گلبرگ ها زر و مهميز ها قرمز است.
ب) A. chrysantha: به ارتفاع 106 سانتي متر و تمام قسمت هاي گل زرد طلايي است.
ج) A. longissima: به ارتفاع 90 سانتي متر و تمام قسمت هاي گل زرد روشن است.
د) A.vulgaris: به ارتفاع 60-45 سانتي متر، گل هاي سفيد، بنفش، صورتي و آبي داشته، مهميز كوتاه و برگ ها به رنگ سبز مايل به خاكستري است.
ترکیبات شمیایی و خواص درمانی
برخی از رقم های این گیاه سمی به شدت سمی می باشد. بنابراین از کاشت آن در محل های در دسترس کودکان باید پرهیز شود. از علائم مسمومیت ناشی از این گل می توان استفراغ، سرگیجه، احساس لرزش و سرما در بدن و اختلال در بینایی را نام برد که پیش از رسانیدن مسموم به پزشک باید او را مجبور به استفراغ کرد.
گل، برگ و دانه آن استفاده می شود. دارای ترکیباتی چون گلیکوزید دی ترپن و مگاستیگمان، اکواسیدهای A، B، C و D می باشد. گل مدر و ضد رقت خون بوده و آرام كننده سرفه و برنشيت، دانه هاى آن در تصفيه خون و همچنین درمان برخی از بيماري هاى پوستى و جرب هايى كه پس از خشك شدن لكه هاى شيرى رنگ بجا مى گذارند، موثر میباشد.
نیازهای اکولوژیکی
تاج الملوك مقاوم به سرما و شرايط سايه مي باشد. از اواسط ارديبهشت تا اواسط تابستان سال دوم پس از كاشت گل مي دهد. دير گل ده مي باشد.
عوامل موثر در گلدهي شامل سرمادهي (تيمار سرمايي يا بهارش)، بر هم كنش تعداد برگ (15- 12برگ مناسب) به طول دوره بهينه سرمايي (◦C4) و رقم و طول دوره سرما می باشد.
وقتي تيمار سرمايي اعمال مي شود هرچه تعداد برگ زياد باشد مدت زمان كمتري نياز به سرما دارد. گيرنده هاي سرما در جوانه ها قرار دارند. نياز سرمايي در دماي 13 درجه سانتي گراد در شب و 15 درجه سانتيگراد روز برآورده مي شود. 60–30 روز پس از بهارش براي نمو زمان نياز داريم. تاج الملوك طالب نور كامل و براي گلدهي به فتوپريود 18–16 ساعته نياز دارد.
تاج الملوك به سايه درختان مقاوم است و نبايد در محلهايي كه زياد آفتاب گير باشد كشت نمود و اگر كمي نور باشد بهتر است. اين گياه نياز به خاك مرطوب (ولي نبايد بيش از حد باشد زيرا باعث پوسيدگي ريشه مي شود) با زهكشي خوب دارد.
رعايت توازن در اندازه گلدان و تعداد برگ هاي گياه براي حفظ زيبايي لازم است.
تيمار افزايش طول روز از 10 ساعت به 18 ساعت ارتفاع گیاه را 3–2 برابر مي كند.
روش تكثير
بذر: بذور آنرا در اوايل بهار در خزانه هواي آزاد روي خطوطي به فواصل 15 سانتي متر مي كارند، سپس يك مرتبه در اواخر بهار گياهان روييده از بذر را در خزانه ديگر نشاء نموده و بالاخره آنها را در پاييز يا اوايل بهار سال آينده در محل اصلي مي كارند. به اين ترتيب گياهان در بهار گل مي دهند. بذر هاي تازه برداشت شده سريع مي تنژند، ولي بذر هاي كهنه و انبار شده براي تندش نياز به چينه سرمايي دارند. تعداد بذر در هر گرم 800 عدد مي باشد.
تقسيم بوته: ساده ترين روش است. ولي از آنجا كه عمل تقسيم بوته، نيروي كارگري زياد مي طلبد گران تمام مي شود. به همين علت امروزه افزايش از طريق بذر اقتصادي تر است.
گياهان چندساله نيازي به كشت هرساله نداشته و از اين جهت در فضاي سبز اهميت ويژه اي پيدا نموده اند. چرا كه هزينه تهيه زمين و كشت دوباره حذف شده و تنها نياز به هرس مي باشد.
برداشت محصول
وقتي 50 % گل ها باز شد، اقدام به برداشت شاخه هاي گل مي كنند.
كاربرد تاج الملوک در فضای سبز
اين گياه جهت كاشت در مكان هاي سايه - آفتاب درختان مناسب مي باشد.