زراوند، چپقک (دوشان الماسی)
نام علمی: Aristolochia bottae
خانواده: Aristolochiaceae
مشخصات گیاه
گیاه علفی چند ساله با ساقه ای منشعب به ارتفاع 16 – 50 سانتی متر. پوشیده از کرک های مویی زبر. برگ ها کرک دار، با قاعده ای قلبی پهن، نوکی تیز که به تدریج به طرف انتها باریک می شود، با گوشک های واگرای گرد، با دمبرگی بلند، به طول 1 – 15 میلی متر. پهنک به طول 15 – 75 میلی متر، به عرض 15 – 50 میلی متر. گلپوش لوله ای، قهوه ای شونده با لوله ای تقریبا استوانه ای به حالت نیم دایره ای پیچیده، با قاعده ای به عرض 4 – 9 میلی متر (شبیه سر چپق) و پهنک گلپوش تخم مرغی یا سه گوشه – تخم مرغی، نوک تیز یا نوک کند، با سطح درونی زرد شونده یا قهوه ای شونده – منقوط، با گوشک به طور مشخص گرد. میوه کپسول.
پراکندگی جهانی: ماورای قفقاز، آناتولی، سوریه، لبنان، فلسطین، عراق و ایران
پراکندگی جغرافیایی در ایران: مازندران: دره هراز – آذربایجان: سرو، میانه و نقده- کردستان: کرمانشاه، صحنه – ایلام: اطراف سد ایلام – لرستان: کوه گرین – دورود، بیشه – اصفهان: گلپایگان – چهار محال بختیاری: شهر کرد: کوه جهان بین – خوزستان: ایذه، باغ ملک – تهران: توچال، توچال، دربند و پس قلعه، کرج، دماوند، شمال تهران.
مصارف و کاربرد ها: جنس چپقک، زراوند در ایران سه گونه به نام های Aristolochia bottae Jaub. & Spach، Aristolochia hyrcana Davis (چپقک رودباری، چپفک خزری)، Aristolochia olivirei Collegno (چپقک زاگرسی) دارد که اغلب به صورت علف هرز در اراضی کشاورزی و بعضا در دامنه های کوهستانی می رویند و گونه Aristolochia hyrcana Davis انحصاری ایران است. به علت تشابه اسمی جنس چپقک با گونه های دیگر این جنس در کشور های مختلف از جمله Aristolochia clematitis L. که برای آن خواص درمانی قاعده آور، نیرو دهنده، قابض، ضد رماتیسم، مدر، معرق و التیام بخش قائل هستند تصور می شود که گیاهان و گونه های موجود در ایران نیز کاربرد دارویی داشته باشند، اما گونه های مذکور در ایران اغلب دارای بوی نامطبوع بوده در بین مردم به عنوان گیاهان سمی شناخته می شوند. بنابراین هر گونه کاربری آنها به عنوان دارو نیاز به تحقیق دارد و به نظر می رسد که در طب سنتی ایرانی نیز جایگاهی برای آنها تعریف نشده است و کمتر کسی به دلیل سمی بودن از آنها به عنوان داروی استفاده می کند.