سنجد

نام انگلیسی: Persian olive, Russian olive

نام علمی: Elaeagnus angustifolia L.

خانواده: Elaeagnaceae

مشخصات گیاه

درخت یا درختچه ای خزان کننده، شاخه ها درخشان اغلب قهوه ای تیره، با شاخه چه های با کرک های شوره سری به رنگ خاکستری – نقره ای. برگ ها سر نیزه ای یا بیضوی، پوشیده از کرک های شوره سری نقره ای رنگ، اغلب کوتاه تر از 4 سانتی متر، روی سطح فوقانی خاکستری – مایل به سبز روشن (درخشان)، در سطح تحتانی نقره ای رنگ. گل ها منفرد، بدون گلبرگ. کاسبرگ ها لوله ای، با سطح درونی زرد رنگ، سطح بیرونی نقره ای رنگ. میوه ها اغلب نسبتا درشت و خوراکی و اغلب کاشته شده.

پراکندگی جهانی: جنوب اروپا و جن.ب غرب آسیا.

پراکندگی جغرافیایی در ایران: این درخت در ایران پراکنش قابل توجهی دارد علاوه بر حالت خودروی قابل مشاهده در بعضی نقاط، در بسیاری از مناطق نیز به منظور استفاده از چوب و میوه آن کاشته می شود، اغلب در استان های آذربایجان، کردستان، کرمانشاه، ایلام، همدان، لرستان، اصفهان، فارس، کرمان، خوزستان، خراسان، سمنان و تهران درختان کاشته شده آن مشاهده می شود.

مصارف درمانی و کاربرد ها

در تركيب ميوه سنجد تعدادى مواد پرارزش و با اهميت وجود دارد كه از جمله اولئين، استئارين، لينول و تا 8 درصد روغن (كه گليسيريد اسيد هاى پالميتين است) را مى توان نام برد. در ميوه سنجد، اسيد هاى آلى و يك نوع گلوكوزيد به نام كرستين يافت مى شود. وجود اسيد هاى چرب، اسيد هاى آلى و انواع ويتامين ها از جمله ويتامين E و A, F ,B2 ,C, K, B1 و اسيد هاى چرب اشباع نشده تشخيص داده شده است. در ميوه سنجد 2 نوع قند گلوكز و فروكتوز، 7 نوع چربى اشباع شده و اشباع نشده وجود دارد. در هسته سنجد 17 نوع آمينو اسيد و مقدارى پروتئين وجود دارد كه هر يك از اين آمينو اسيد ها خواص دارويى بسيار مفيدى دارند. در هسته سنجد 5/ 12 درصد روغن وجود دارد، از پوست درخت سنجد يك ماده شيميايى دارويى مهم به نام تتراهيدروآرمور- متيل N استخراج مى شود، همچنين در پوست درخت سنجد آلكالوييد آل هآگنين و يك آلكالوييد چسبناك روغنى ديگر نيز وجود دارد، آلكالوييد استخراج شده در صنايع داروسازى كاربرد دارد. تركيبات فلاوونوييدها و اسيدهاى چرب موجود در سنجد مانند اسيدلينوليك و اولئونيك و همچنين استرول ها مانند سيتروسترول داراى خاصيت ضد التهابى بوده و مصرف ميوه و پودر هسته سنجد در درمان التهاب حاد مؤثر است. فلاوونوييد موجود در سنجد، به شل كردن عضلات كمك مى كند. اخيراً پژوهشگران دريافتند براى كاهش درد ناشى از آرتروز، استفاده از عصاره گياهى سنجد مؤثرتر از استامينوفن است. مهم تر اينكه سنجد داراى خواص آنتى اكسيدانى بوده و سرشار از مواد معدنى و ويتامين ها است. اين ماده غذايى به دليل خواص آنتى اكسيدانى و ضد التهابى خود در درمان بسيارى از بيمارى ها به ويژه بيمارى هاى قلبى _ عروقى و درد هاى استخوانى مؤثر است

روغن به دست آمده از دانه های آن مخلوط با شربت به عنوان معجون برای درمان اسهال و آسم ریوی استفاده می شود. آب (شیره) گل های آن برای درمان تب های بدخیم به کار می رود. میوه های آن منبع خوبی برای تولید الکل محسوب می شود.

با توجه به مواد موجود در میوه سنجد می توان اثرات قابض، محرک، ضد التهاب، آنتی اکسیدان، ضد سرطان و رفع مشکلات معده و روده را برای آن پیش بینی نمود.

برگ درخت سنجد و میوه خشک آن اثر قابض دارد. از گل های آن برای ساختن و معطر کردن نوشابه ها استفاده می کنند و اثر تب بر نیز دارد.

نیازهای اکولوژیکی

درختان سنجد با ويژگى هاى منحصرب هفرد خود، همواره تمثيلى از قناعت، بردبارى و استقامت در برابر كم آبى، خشك سالى ها و تغييرات شديد آب وهوايى در اقليم هاى مختلف بوده است. سريع الرشد بودن، سازگارى با شرايط سخت اقليمى از جمله مقاومت در برابر خشكى، مقاوم در برابر سيل و طوفان، مقاومت نسبى در برابر شورى خاك، مقاوم در برابر تغييرات اقليمى و نيز درختان سنجد داراى پايه مادرى، تثبيت كننده ازت بيولوژى خاك هستند و از طرفى بهترين حفاظت كننده زيست محيطى محسوب مى شوند و نقش مثبت آن در ايجاد همزيستى با درختان ازت دوست مانند گردو، بادام از جمله خصوصيات بتانيكى درختان سنجد است. درخت سنجد از 45 - درجه سانتيگراد تا 45 + درجه سانتيگراد به خوبى مقاومت مى كد. حتى در فقير ترين خاك ها و از جمله در شن هاى ساحلى وارنا، بلغارستان و شن هاى بيابانى كاشان توان زيست و رشد دارد.

تکثیر گیاه

شایان ذکر است که تکثیر درختان سنجد با توجه به پا جوش زنی و قلمه های مناسب این درختان، بیشتر با استفاده از قلمه صورت می گیرد و استفاده از بذر مرسوم نیست.

مراقبت و نگهداری

هرس این گیاه به منظور کنترل رشد تاج گیاه انجام می‌شود و برای میوه دهی درخت نیاز به هرس خاصی نیست. بهترین زمان هرس هنگامی است که گیاه در حال رکود زمستانی است. شاخه هایی که مرکز درخت را شلوغ و متراکم کرده‌اند و یا آنهایی که بلند هستند را کوتاه می کنیم. توجه کنید که بهتر است در هر مرتبه هرس بیشتر از 30٪ ساقه های گیاه کوتاه و حذف نشود زیرا قطع شاخسار بیش از این مقدار می تواند موجب شوکه شدن گیاه شود.

آفات چندان زیادی این گیاه را تهدید نمی کنند گاهی شپشک ها و یا لاروهای حشرات  موجب مزاحمت می شوند . از بیماری های این گیاه می توان به لکه برگی، قانقاریا ، پژمردگی ورتیسلیوم و سوختگی بلایت  نیز اشاره کرد که معمولا به دلیل شرایط نامساعد محیطی شیوع می یابند.

برداشت محصول

میوه ها پس از رسیدن، مدتها روی درخت باقی می مانند. برای جمع آوری میوه ها معمولا یک زیر انداز در سایه گستر درختان پهن کرده و با ضربات چوب های بلند، شاخه های حامل میوه را به شدت تکان می دهند. در این حالت بذرهای رسیده به روی زیر انداز فرو می افتند.