قدومه
نام انگلیسی: Corbcille
نام علمی: Alyssum spp.
خانواده: Brassicaceae
مقدمه
Alyssum از کلمه یونانی a به معنی نه و lyssa به معنی بیماری های روانی اقتباس شده است. این جنس دارای گونه های علفی یکساله و چند ساله و نیمه درختچه ای با برگ های ساده گل های کوچک است. پراکنش آن از مناطق مدیترانه تا سیبری است.
مشخصات گیاه
قدومه گیاهی یک ساله به ارتفاع 40 – 30 سانتی متر و بسیار پر شاخ و برگ است. برگ ها کرک دار و متقابل، گل ها انتهایی و به صورت چتر، میوه خورجینک، دو خانه ای با دو برگچه که دو کفه آن از قاعده میوه باز می شود. در این میوه چهار بذر گرد، پهن و نوک دار در دو قسمت جدا گانه به صورت دو به دو با پرده ای غشایی از هم جدا می شود. در انواع دیگر قدومه، بذر گلابی شکل هم دیده می شود. به طور معمول دانه های قدومه با جدب آب، موسیلاژ فراوان تولید می کند. در ایران گونه های مختلف قدومه گزارش شده که به علت ویژگی های گیاه شناسی بسیار متفاوت، گروه بندی آنها مشکل است.
ترکیبات شیمیایی
به طور کلی در انواع قدومه، دانه دارای مواد روغنی به مقدار 15 – 30 درصد است. روغن مذکور از گلیسیرید های اسید اولییک، اسید پالمتیک، اسید اروسیک و اسید لینولئیک تشکیل شده است. دانه در صورت جذب آب، لعاب زیادی تولید می کند.
موارد مصرف و خواص درمانی
از بذر قدومه به همراه با بذر گیاهان دارویی دیگر در درمان بیماری های تنفسی، گلو درد و سرفه استفاده می شود. این بذر یکی از اجزای مهم انواع چهار تخم (Four Seed) محسوب می شود. به دانه، سپستان، بالنگو، بارهنگ و دیگر بذرهایی که لعاب تولید می کنندف در ترکیب چهار تخم، وجود دارد. قدومه مورد نیاز عطاری ها به طور معمول از مراتع جمع آوری می شود، به این لحاظ تنوع زیادی در بذر های ارائه شده مشاهده می شود.
نیاز های اکولوژیکی
بذر قدومه در خاک های سبک و سنگ ریزه دار به خوبی سبز شده و در خاک های سنگین از درصد سبز کشت زار کاسته می شود. این گیاه به خشکی خاک و هوا متحمل است و در بارندگی به هنگام رسیدن حساس است. سله خاک در موقع سبز شدن گیاه چه ها خسارت زیادی می زند.
کاشت
در تکثیر قدومه، رایج ترین روش استفاده از بذر است. استفاده از قلمه ساقه نیز برای برخی گونه ها گزارش شده است. در منطقه خور و بیابانک (استان اصفهان) کاشت بذر قدومه (تخم سرخو) در پاییز انجام می شود و چنانچه تاریخ کاشت در مهر ماه انتخاب شود، طی 2 تا 3 روز گیاه سبز می شود و چنانچه در آذر ماه کشت صورت گیرد، طی 5 تا 6 روز گیاه از خاک بیرون می آید. بذر لازم برای کاشت، از 7 تا 30 کیلو گرم برای هر هکتار بسته به شرایط آب و هوایی و خاک متفاوت است. کاشت به صورت کرتی (در هم یا ردیفی) انجام می شود و پس از آن با دو آبیاری با فاصله یک شبانه روز، گیاه سبز می شود، تا شروع پر شدن دانه ها (پس از گل دهی) نیازی به آبیاری نیست.
برداشت محصول
گل دهی گیاه 3 ماه و رسیدن بذر حدود شش ماه پس از کاشت است. تاخیر در برداشت موجب ریزش بذر بذر می شود. بنابراین با رسیدن 20 درصدر میوه ها، اقدام به برداشت می شود. رسیدن محصول قدومه، همزمان با برداشت جو در هر منطقه (جو درو) است. برداشت محصول به 15 کارگر در هکتار نیاز دارد و بارندگی در زمان برداشت خسارت زیادی به این محصول وارد می کند. محصول (بذر) به دست آمده از هر هکتار حدود 1000 تا 1500 کیلو گرم است. برداشت بذر با ریشه کن کردن بوته ها و خشک کردن آنها بر روی سطوح صاف یا پارچه انجام می شود.
گونه های دیگر
جنس Alyssum در جهان دارای 168 گونه است. از این جنس 27 گونه در ایران وجود دارد که 7 گونه آن انحصاری است. این گونه ها با اسامی متعدد قدومه ایرانی، قدومه اناتولی، قدومه پرسپولیسی، قدومه لبه دار، قدومه پر شاخه و مانند آن، خواننده می شود. قدومه ارائه شده در عطاری هابه طور معمول از مراتع جمع اوری می شوند، به این لحاظ تنوع زیادی در بذر های ارائه شد ه مشاهده می شود و به نام های قدومه شیراز، قدومه اصفهان قدومه دختر و مانند آم معروف اند.