خلال دندان

مقدمه

Ammi از انساب نزدیک جنس Daucus است که در جنوب غربی آسیا تا جنوب اروپا گسترش دارد. A. majus همه جا زی است. بومی شمال آمریکا و به طور خودرو در خارومیانه و اطراف مدیترانه می روید و در جنوب آفریقا و در استرالیا اهلی شده است. A. visnaga‌ بومی شرق مدیترانه، به ویژه مصر است.

گیاه شناسی

خلال دندان، گیاهی یکساله به ارتفاع حدود 60 تا 120 سانتی متر است. ساقه آن دارای خطوط باریک سبز رنگ و محکم، ریشه کم انشعاب، برگ ها دارای بریدگی های متعدد، سبز رنگ و رایحه ای مخصوص دارند. خلال دندان دارای غلاف هایی مثلثی شکل، گل آذین چتر مرکب با تعداد زیادی شعاع های اصلی (در هر چتر 25 تا 45 شعاع) ضخیم و بلند به طول 7-5 سانتی متر که هر یک در انتها به شعاع های فرعی در حدود 30 عدد به طول 5/1 – 5/0 سانتی متر منشعب می شود. این شعاع عای کوتاه، هر یک به گلی سفید رنگ ختم می شوند. در محل انشعابات اولیه و ثانویه زوایدی برگ مانند (گریبانک) جدا می شود. که طول آنها معادل طول شعا ع های اصلی و فرعی است. بنابراین گل آذین این گیاه بسیار متراکم، سنگین و بزرگ به نظر می رسد که در انتهای ساقه های گل دهنده به فراوانی (17 تا 25 عدد) ظاهر می شوند. میوه های ریز (شبیه زنیان)، دارای طعم نامانوس و کمی تلخ که به تعداد زیاد بر روی گل آذین تشکیل می شوند. هنگام رسیدن میوه ها، شعاع هابه رنگ کاه در آمده، محکم و خم شده در مرکز گل آذین قرار می گیرند و شاید وجه تسمیه این گیاه به خلال دندان، همین موضوع باشد.

ترکیبات شیمیایی

میوه گیاه خلال دندان داری 1% خلین، ویسناگین، گلیکوزید خلول، اسانس (2/0 درصد)، استرول و فلاونوئید است.

موارد مصرف و خواص درمانی

مواد موثر بذرهای گیاه خلال دندان به عنوان شل کننده عضلات، ضد آسم و کاهش دهنده درد ناشی از سنگ کلیه به کار می رود. خلین بازکننده سریع مجاری عروق قلبی است.

احتیاط مصرف

در برخی افراد مصرف گیاه خلال دندان موجب سردرد، تهوع و گاهی حساسیت نوری می شود، مورد اخیر در دام ها هم گزارش شده است.

عوامل طبیعی

گیاه خلال دندان به طور معمول به صورت علف هرز در اراضی زراعی دیده می شود. گل دهی و رسیدن بذر بسیار غیر یکنواخت است.. این گیاه به سرمای صفر و نزدیک آن حساس است و با شروع سرما، اگر چه هنوز پتانسیل تولید گل دارد، دچار سرمازدگی می شود. ورنالیزاسیون گیاه سبب افزایش وزن خشک اندام های مختلف آن و افزایش خلین و ویسناگین می شود.

کاشت

تکثیر خلال دندان با بذر انجام می شود. برای این منظور بذرهای گیاه را در ردیف های 50 انتی متری به طور سطحی کشت کرده، و روی ردیف ها را با کود یا ماسه پوشانده، و پس از سبز شدن بذرها، فاصله روی ردیف گیاه 20 تا 25 سانتی متر تنظیم می شود. کاشت این گیاه در زمین های سنگین هم موفقیت آمیز است. آبیاری در طول فصل رشد همانند ذرت صورت می گیرد. تاریخ کاشت نیمه دوم اسفند ماه و شروع گل دهی نیمه دوم مرداد ماه می باشد. دوره گل دهی غیر یکنواخت و طولانی است و تا شروع سرما و یخبندان ادامه دارد.

برداشت محصول

رسیدن بذر خلال دندان بسیار غیر یکنواخت است و از مهر ماه آغاز و تا شروع یخبندان ادامه دارد. در این زمان ساقه گل دهنده زرد رنگ شده و گل آذین چتری جمع می شود. ریزش بذر در این گیاه زیاد است و تاخیر برداشت موجب ریزش بیشتر و کاهش شدید بذر برداشتی می شود. در یک زمان مشخص در این گیاه، گل آذین در مرحله غنچه، گل آذین با گل های باز و شکوفا، گل آذین با میوه های در حال پر شدن و چتر دارای میوه های رسیده و قابل برداشت مشاهده می شود، بنابراین بهتر است در چند نوبت برداشت صورت می گیرد. در آخرین برداشت می توان بوته را از خاک بیرون کشید، در محلی مناسب خشک و سپس خرمن کوبی کرد. اگر چه خررمن کوبی بذرهای رسیده راحت تر استف اما بیشترین مواد موثره پیش از رسیده کامل در بذر ها متمرکز است.

گونه های دیگر

جنس Ammi در ایران دو گونه علفی یکساله یا دو ساله دارد، اما در جهان 10 گونه برای این جنس معرفی شده است. گونه دیگر این جنس با نام علمی A. majus به صورت خودرو وجود دارد. این گونه گیاهی افزون بر برخی خواص مشابه خلال دندان، مدر بوده و در درمان آسم و پزوریاسیس کاربرد دارویی دارد. در میوه این گیاه، فورانوکومارین (شامل برگاپتن)، فلاونوئید و تانن نیز وجود دارد. این گونه گیاهی بومی مدیترانه و شرق دور (ایران) است. A. majus به علت دارا بودن گل های سفید و جالب، به عنوان شاخه بریده در تجارت اهمیت دارد. visnaga Daucus اسم علمی مترادف دیگری برای خلال دندان است.

• خلال دندان

• خلال دندان

• خلال دندان