گاوزبان ایرانی

نام انگلیسی: Viper̕s bugloss

نام علمی: Echium amoenum

خانواده: Boraginaceae

مقدمه

Echium از کلمه یونانی echion گرفته شده، جنسی با گونه های علفی، درخته ای یکساله تا چندساله، با برگ های ساده و گل های قیفی شکل، کم و بیش نامنظم که حول محوری به طور فراهم قرار گرفته اند. قسمت های سبز به طور معمول کرک دار هستند. برخی گونه های تزئینی و برخی دیگر در گذشته به عنوان دارو مصرف می شده اند. پراکنش آن در جزایر قناری، اروپا غرب آسیا، شمال و جنوب آفریقاست.

مشخصات گیاه

گاوزبان ایرانی گیاهی چندساله با ریشه هی قطور، برگ ها زبانه ای و رزت، ساقه و برگ ها پوشیده از کرک های زبر و خشن هستند. طول ساقه گل دهنده 80 – 60 سانتی متر است. گل آذین با گل های قیفی شکل به رنگ قرمز ارغوانی، که پس از خشک شدن به رنگ آبی یا بنفش در می آیند. در هر سنبله تعداد زیادی گل وجود دارد که به تدریج از پایین به بالا باز می شوند.

ترکیبات شیمایی

گاوزبان ایرانی شمال دارای املاح فراوان شامل تانن، موسیلاژ و مقدار کمی آلکالوئید است.

موارد مصرف و خواص درمانی

جوشانده گل گاوزبان ایرانی حواس پنج گانه را تقویت می کند و برای تنگی نفس مناسب است. جویدن برگ تازه آن برای درمان جوش های پرکی دهان مناسب است. به طور معمول سنبل الطیب و گل گاوزبان را با یکدیگر دم می کنند. دم کرده گل تلخ مزه است و رنگ دم کرده تهیه شده با نوسان واکنش اسیدیته تغییر می کند. در بررسی های جدید آثار تحریک سیستم ایمنی این گیاه به اثبات رسیده است. به علت زیبایی گل گاوزبان در ایجاد فضای سبز هم می توان از آن استفاده کرد. گل ها شهد فراوانی دارند و مورد توجه زنبور عسل قرار می گیرند. عسل گاوزبان مرغوب ترین عسل هاست.

احتیاط مصرف

ممکن است به علت وجود آلکالوئید فشار خون را کمی بالا ببرد.

نیازهای اکولوژیکی

گاوزبان ایرانی در ارتفاعات شمال به صورت خودرو دیده می شود و به صورت کشت شده هم وجود دارد. در مناطق خشک و نمه خشک کشور در خاک های سبک و سنگین رشد خوبی دارد و به صورت کشت شده محصول خوبی تولید می کند. این گیاه به علت گستردگی ریشه تا حدی به خشکی خاک مقاوم است.

تکثیر گیاه

تکثیر گل گاوزبان با استفاده از بذر انجام می شود و آن را در فصول بهار و پاییز می توان کشت کرد. این گیاه به طور مستقیم در زمین اصلی و همچنین از راه خزانه گیری و نشا کاری قابل تکثیر است. اما روش نشاکاری بهتر است. نشا ها در مرحله 2 تا 4 برگی و گاهی تا 6 برگی به زمین اصلی انتقال داده و با فاصله 50 × 50 سانتی متر می کارند. این گیاه قابلیت کشت به صورت دیم را نیز دارد. بذر لازم برای تکثیر گا زبان شمال 10 تا 15 کیلوگرم برای هر هکتار است.

برداشت محصول

در گاوزبان ایرانی فقط گل برداشت می شود. در سال اول گیاه به صورت رزت بوده و از سال دوم گل می دهد که تقریبا تا 8 – 7 سال رشد و نمو آن می تواند ادامه یابد. سال های چهارم و پنجم پربازده ترین سال های گل دهی آن است. گل دهی از نیمه اردیبهشت ماه در هر سال شروع شده و تا تیرماه ادامه دارد. با آغاز شکفتن گل ها، اقدام به گل چینی می شود. در صورت تاخیر در برداشت، گل ها پس از یکی دو روز ریزش کرده و جمع آوری آنها از سطح خاک بسیار مشکل می شود. گل های جمع آوری شده بر روی پارچه تمیز و در سایه خشک می شوند. گل های تازه به علت شهد موجود، بسیار پسبناک هستند و موجب تجمع مورچه ها می شوند. در شرایط آب و هوایی خشک و نیمه خشک کشور طی 48 ساعت گل ها به طور کامل خشک می شوند. در حالی که در نواحی شمالی کشور، خشک شدن تا یک هفته طول می کشد. از هر 1000 گر گل تر، 200 گرم گل خشک به دست می آید. گل های تازه به رنگ ارغوانی هستند و در صورتی که در شرایط مطلوب خشک شوند به رنگ بنفش در می آیند، اما در شرایط عدم تهویه و یا زیاد بودن رطوبت، رنگ گل های خشک شده به سیاهی می گراید و احتمال کپک زدگی هم زیاد می شود.

تعداد نیروی کار لازم برای برداشت هر هکتار گل گاوزبان 80 – 70 کارگر روز است. بنابراین این محصول از نظر اشتغال زایی مهم است و هزینه گل چینی مهم ترین جنبه اقتصادی تولید این محصول است. محصول گل گاو زبا بسیار مورد توجه بازار داخلی (عطاری ها) است و ارزش اقتصادی چمشگیری دارد. از هر هکتار زمین 700 تا 400 کیلوگرم گل خشک به دست می آید.