تحقیقات نشان می دهد وضعیت ریشه در سال اول رویش، نقش عمده ای در رویش گیاهان و عملکرد محصول ریشه در سال دوم دارد. یکی از محققان نشان داد چنانچه ضخامت یقه هنگام انتقال چهار سانتی متر باشد گیاه تا مرحله ساقه دهی پیش می رود و در فصل پاییز خشک می شود. در چنین شرایطی عملکرد ریشه بسیار ناچیز خواهد بود. اگر ضخامت یقه سه سانتی متر باشد و در ماههای خرداد – تیر آبیاری یا بارندگی به اندازه کافی باشد، 25 تا 30 درصد گیاهان به گل می روند. اگر ضخامت منطقه یقه نشاءها از دو سانتی متر کمتر باشد گیاهان به گل نمی روند. چنانچه ضخامت یقه یک سانتی متر باشد 60 درصد محصول ریشه از این گیاهان حاصل خواهد شد. به طور کلی این تحقیقات نشان می دهد که مناسبترین ضخامت یقه هنگام انتقال نشاءها باید بین 2 تا 5/2 سانتی متر باشد. برای کنترل ضخامت یقه ، بذرها در طول ردیفها (در خزانه) نباید به طور متراکم کشت شوند. چنانچه یقه رشد سریعی داشته باشد باید برگهای طوقه ای جوان را قطع کرد. ولی اگر منطقه یقه رشد و نمو کندی داشته باشد با افزودن مواد و عناصر غذایی و آبیاری منظم رشد را باید تسریع کرد.

مراقبت و نگهداری سنبل ختایی

در کنار مبارزه شیمیایی ، مبارزه مکانیکی با علفهای هرز ضروری است. هنگام وجین مکانیکی علفهای هرز (با کولتیواتور) بر اثر برگرداندن شدن خاک بین ردیفها و گیاهان عمل تهویه خاک سریعتر انجام می گیرد و سبب تسریع در رشد ریشه و افزایش عملکرد آن می شود.

از مناسبترین علف کشها می توان از بوینول و مالوران نام برد. قبل از کاشت بذرها در زمین اصلی (کاشت مستقیم) از علف کش مرکازین به مقدار چهار تا پنج کیلوگرم در هکتار نیز می توان استفاده کرد.

برای مبارزه با علفهای هرز ، هنگامی که ارتفاع سنبل ختایی 15 تا 20 سانتی متر باشد می توان از علف کش بوینول به مقدار پنج تا شش کیلوگرم در هکتار استفاده کرد. زمان مناسب برای استفاده از این علف کش هنگامی است که گیاهان سه تا چها برگی باشند. استفاده از این علف کش باید با احتیاط صورت گیرد. زیرا تاخیر در استفاده از این علف کش سبب جذب آن توسط ریشه شده و خسارتهای سنگینی به محصول وارد می شود.

با گذشت سن گیاهان (در سال دوم رویش) مقاومت آنها به علف کشها و بیش افزایش می یابد. از این رو، در سال دوم رویش برای مبارزه با علفهای هرز می توان از علف کش بوینول و یا مالوران به مقدار 8 تا 10 کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده کرد.

در صورتی که گیاهان قوی باشند و شرایط اقلیمی مساعد باشد ممکن است در سال اول رویش (بین ماههای اردی بهشت – خرداد) گیاهان به ساقه بروند. این ساقه ها باید بلافاصله بریده شوند. زیرا اگر گیاهان در سال اول رویش به ساقه بروند در فصل پاییز همان سال گیاهان خشک شده و از عملکرد ریشه به شدت کاسته خواهد شد.

در طول رویش ممکن است بعضی آفتها به این گیاه حمله کرده و خساراتی را به گیاهان وارد آورد. مبارزه به موقع با این آفتها ضرورت دارد. سموم بی، آی 58 و پریمور از آفت کشهای مناسب سنبل ختایی است.

برخی عوامل بیماریزای قارچی مانند قارچ پاسالورا دپرسا در مرحله ساقه دهی و رسیدن بذرها ممکن است صدمه های زیادی به محصول وارد آورد. برای مبارزه با این بیماری می توان از قارچ کش افوزین یا سایر قارچ کش های مناسب مانند محلول یک درصد فوندازول به مقدار 5/1 کیلوگرم در هکتار یا محلول 2/0 درصد دیتان به مقدار سه کیلوگرم در هکتار هر 10 تا 12 روز به صورت محلول پاشی استفاده کرد.

برای تسریع در رویش گیاهان و ایجاد گیاهان قوی با محصولی فراوان می توان از محلولهای غذایی مناسب به صورت محلول پاشی استفاده نمود.

برداشت محصول سنبل ختایی

برداشت ریشه گیاهانی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم تکثیر شده اند در پاییز انجام می گیرد. گیاه را باید از زمین – که معمولا تا عمق 35 تا 40 سانتی متری زمین رشد کرده اند – خارج کرد. پس از تکان دادن گیاه و جدا شدن گل و خاک ، ریشه را باید از اندامهای هوایی (از منطقه یقه) جدا کرد. مخلوط شدن ریشه با اندامهای هوایی تاثیر نامطلوبی بر کیفیت اسانس ریشه دارد.

پس از جمع کردن ریشه آنها را شسته و به قطعات کوچکی تقسیم می نمایند. برای استخراج اسانس از دستگاههای تقطیر با بخار آب استفاده می شود. برای استخراج اسانس باید از فشار مناسب بخار استفاده نمود. در این صورت تمام اسانس موجود در ریشه خارج می شود و اسانس حاصله از کیفیت مطلوبی نیز برخوردار خواهد بود.

مدت زمان مناسب برای استخراج اسانس به روش تقطیر با بخار آب 8 تا 10 ساعت است.

چنانچه هدف، نگهداری ریشه باشد، هر ریشه را به دو تا چهار قسمت تقسیم و به وسیله خشک کنهای الکتریکی در دمای 40 تا 50 درجه سانتی گراد خشک می کنند. پس از خشک شدن از هر چهار کیلوگرم ریشه تازه یک کیلوگرم ریشه به دست می آید.

از برگها به ندرت به عنوان دارو استفاده می شود. برگها را از اوایل خرداد تا قبل از فصل سرما می توان به تدریج برداشت کرد (اعم از کشت مستقیم یا غیر مستقیم) . فقط پهنک باید برداشت شود و دمبرگ روی گیاه باقی می ماند. برای خشک کردن برگها باید از درجه حرارتهای پایین تر (30 تا 40 درجه سانتی گراد) استفاده کرد. به طور متوسط از هر شش کیلوگرم برگ تازه پس از خشک شدن یک کیلوگرم برگ خشک حاصل می شود.

هنگام جمع آوری برگها نباید همه آنها را برداشت کرد. زیرا، این عمل سبب ضعیف شدن ریشه و کاهش عملکرد آن می شود. عملکرد برگ خشک 4/0 تا 6/0 تن در هکتار می باشد.

از میوه های این گیاه برای استخراج اسانس نیز می توان استفاده کرد. از این رو جمع آوری میوه نه فقط به عنوان عوامل تکثیر گیاه بلکه به منظور استخراج اسانس انجام می پذیرد.

مقدار عملکرد ریشه سنبل ختایی متفاوت است و به زمان کاشت و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد.

در کشت غیرمستقیم چنانچه گیاهان در پاییز به زمین اصلی منتقل شده باشد عملکرد ریشه تازه معمولا بین هفت تا نه تن در هکتار ، ولی اگر در بهار منتقل شده باشند عملکرد آن بین پنج تا شش تن در هکتار خواهد بود.

در صورتی که گیاهان به صورت مستقیم کشت شده باشند عملکرد محصول ریشه سه تا چهار تن در هکتار است که از این مقدار 7/0 تا 2 تن ریشه خشک حاصل می شود.

چنانچه نشاءها در فصل پاییز به زمین اصلی منتقل شده باشند مقدار اسانس 6 تا 10 کیلوگرم در هکتار ، ولی اگر در فصل بهار منتقل شده باشند، چهار تا شش کیلوگرم در هکتار و در کاشت مستقیم مقدار آن سه تا چهار کیلوگرم اسانس استحصال می شود.

برگها، گلها یا میوه های سبز (نرسیده) این گیاه به ندرت ممکن است به منظور استخراج اسانس برداشت شوند. در این صورت عملکرد پیکر رویشی تازه سنبل ختایی متفاوت و بین 5 تا 20 تن در هکتار است و از این دو تا شش کیلوگرم اسانس استحصال می شود.

تمامی اندامهای تازه سنبل ختایی با دست ممکن است در بعضی افراد ایجاد حساسیتهای شدید پوستی نماید که از آثار آن تورم پوست، سرخ شدن و خارش آن می باشد. از این رو، توصیه می شود هنگام تماس بدن با اندامهای تازه گیاهان از روپوشهای آستین بلند و دستکش استفاده شود. تماس بدن با اندامهای خشک گیاهان معمولا حساسیت ایجاد نمی کند.

جمع آوری بذر سنبل ختایی

گیاهان در سال دوم رویش به گل نشسته و بذر تولید می نمایند. بعضی مواقع ممکن است گیاهان در اول رویش بذر تولید کنند. در این حالت نباید آنها را برداشت کرد. زیرا، این بذرها کیفیت مناسبی ندارند و نخواهند رویید.

در صورتی که گیاهان به منظور جمع آوری بذر کشت شوند، آنها را باید در طول رویش علیه آفتها و بیماریها ( به خصوص آفتهای و بیماریهای دوره گلدهی و تشکیل میوه) سمپاشی کرد.

بذرهای چترهای اصلی سریعتر از سایر چترها می رسند و از کیفیت رویشی مناسبتری نیز برخوردارند. از این رو ، ابتدا بذرهای چترهای اصلی و سپس بذرهای سایر چترها را باید برداشت کرد. پس از خشک کردن ، بذرها را باید تمیز و سپس بسته بندی نمود.

عملکرد بذر 4/0 تا 5/0 تن در هکتار است.