2-رازک سبز: ساقه های گیاهان متعلق به این رقم ، طویل و از رشد سریعی برخوردارند . ساقه ها سبز رنگ و عملکرد گل بسیار زیاد است . گیاهان متعلق به این رقم دوره رویشی طویلی دارند . مخروطها ضخیم مقدار مواد تلخ و اسانس آنها متوسط است . از ارقام متعلق به این گروه می توان از رقم ((فرانسوی)) و رقم ((سالادین)) نام برد .

3-رازک دو رگ: برخی از رازکهای دورگاز نظر داشتن ماده موثره ((آلفا اسیدهای تلخ)) بسیار غنی می باشند . مخروطها در این نوع رازکها ضخیم و از مواد معطر و خوشبو (اسانس) تهی هستند . دوره رویشی رازکهای دو رگ متنوع است . از مهمترین ارقام متعلق به این گروه می توان از ((گلدبریورز)) ، ((نورترن بریوز)) ، ((رکورد)) و ((اطلس)) نام برد .

ارقام مختلف رازک را بر حسب نوع استفاده از آنها به گروههای متفاوتی به شرح زیر تقسیم می نمایند .

گروه اول به رازکهای بسیار معطر معروف هستند که از رازکهای گران قیمت محسوب می شوند . مهمترین این ارقام عبارتند از ((چه)) ، ((تتناناگی)) ، ((هالرتایی)) و سالادین .

گروه دوم به رازکهای معطر معروفند که شامل ارقام ((فرانسوی)) ، ((باچکایی)) و ((اسپالتی)) می باشند .

سومین گروه رازکهایی هستند که بیشترین مقدار ((آلفا اسیدهای تلخ)) را دارا می باشند . مهمترین آنها عبارتند از ((نورترن بریورز)) ، ((اطلس)) ، ((گلدبریورز)) و ((رکورد)) . در اکثر کشورهای اروپایی به منظور استفاده در صنایع آب جو سازی این نوع رازکها کشت می شود .

رازکها همچنین بر حسب دوره رویشی و زمان جمع آوری گل به صورت زیر طبقه بندی می شوند :

الف: رازکهای زودرس: دوره رویشی این نوع رازکها کوتاه و معمولا" بین 110 تا 120 روز است (از بدو هرس ریشه تا رسیدن گل) . این ارقام رشد و نمو کندی دارند و میزان محصول گل نیز کم می باشد (5/0 تا 7/0 تن در هکتار) . مهمترین آنها عبارتند از ((چه)) و ((تتاناگی)) .

ب:رازکهای میان رس : این نوع رازکها دوره رویشی متوسطی (بین 120 تا 130 روز) دارند . میزان محصول گل در چنین ارقامی 8/0 تا 2/1 تن در هکتار است . مهمترین آنها عبارتند از : ((نورترن بریورز)) ، ((سالادین)) و ((هالرتایی)) .

ج: رازکهای دیررس: طول دوره رویشی این گیاهان طویل و بین 135 تا 145 روز است . میزان عملکرد گل در این نوعرازکها بالا بوده و بین 1/0 تا 5/1 تن در هکتار می باشد . مهمترین ارقام متعلق به این گروه عبارتند از : ((گلدبریورز)) ، ((باچکایی)) ،((فرانسوی)) ، ((رکورد)) و ((اطلس)) .

برای کاشت رازک در مقیاس وسیع باید به تناسب از گیاهان زودرس ، دیرس و میان رس (10 تا 15 درصد زودرس ، 40 تا 45 درصد میان رس و 40 تا 50 درصد دیررس) استفاده کرد . زیرا از آن جا که گلهای ارقام مختلف در یک زمان نمی رسند امکان برداشت به موقع آنها در زمان مناسب وجود خواهد داشت و برداشت از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه خواهد بود . از مزایای دیگر آن داشتن گلهایی با کیفیتهای متفاوت است ، به طوری که به فراخور در صنایع مختلف می توان از آنها استفاده نمود .

کاشت و تولید

قسمت اعظم مراحل کاشت ، داشت و برداشت این گیاه مکانیزه است و توسط ماشین انجام می گیرد . رازک از گیاهانی است که تولید آن هزینه زیادی دارد (12 تا 20 هزار دلار برای هر هکتار) .

هنگام کاشت رازک باید به مراحل عمده و اساسی زیر توجه کرد :

-طراحی و برنامه ریزی کامل برای کاشت ؛

-تهیه اندامهای مناسب برای تکثیر ؛

-تهیه داربستهای مناسب و تعبیه قیم ها ؛

-آماده سازی خاک و کاشت گیاه ؛

-مراقبت و نگهداری از گیاهان پس از کاشت .

الف: طراحی و برنامه ریزی: قبل از کاشت باید مطالعات و محاسبات لازم برای کاشت مقادیر مشخصی از رازک به عمل آید . محاسبه و برنامه ریزی در مورد تعداد کارگران مورد نیاز (ساعت کار) تعداد وسایل مکانیکی مورد نیاز و زمان مناسب برای استفاده از آنها و همچنین محاسبه راندمان کار ماشینهای مورد استفاده مهم و ضروری است .

ضعیف ترین ماشین برداشت معمولا" قادر به برداشت 1000 تا 1200 بوته در ساعت (برابر 200 کیلوگرم رازک خشک در ساعت) است . به طوری که با 30 روز کار می توان 50 تا 60 هکتار زمین را برداشت کرد که با افزایش تعداد ماشینهای برداشت یا افزایش سرعت عمل آنها میزان برداشت محصول را در واحد هکتار می توان افزایش داد .

مطالعه شرایط اقلیمی (عوامل آب و هوایی و خاک) محلی که برای کاشت رازک مورد نظر   است ضرورت دارد . در این ارتباط کلیه عوامل اقلیمی مانند رطوبت ، شدت و زمان روشنایی ، نوع خاک و درجه حرارت باید منطبق با نیازهای اکولوژیکی این گیاه باشد . شرایط اقلیمی منطقه نیز باید منطبق با نیاز رقم یا ارقامی باشد که کشت می شوند .

پس از انجام مطالعات مذکور ، مراحل مختلف کار با زمان بندی ، دستگاهها و وسایل مورد نیاز و همچنین تعداد کارگران مورد نیاز مشخص و گزارش مربوطه باید تهیه شود .

ب: تهیه اندامهای مناسب برای تکثیر: کاشت و تکثیر رازک به روش رویشی و در مقیاس وسیع تنها از طریق قلمه های ریشه ای انجام می پذیرد . اگرچه از پیکر رویشی گیاه برای تکثیر آن می توان استفاده کرد ولی این روش مناسب نیست و احتمال رویش آنها در مقایسه با قلمه های ریشه ای بسیار ضعیف است .

تکثیر رویشی از طریق قلمه های ساقه : اقدام به جدا کردن ساقه هایی از ارقام مورد نظر می نمایند .

قلمه های مذکور باید کاملا" سالم و عاری از هر گونه آلودگی میکروبی ، ویروسی و یا قارچی باشند . این قلمه ها باید از ضخامت و طول مناسبی (20 تا 25 سانتی متر طول و به ضخامت بند انگشت) برخوردار بوده و حداقل دارای یک تا دو جوانه رویشی باشند و انتهای آنها حتی الامکان باید صاف باشد (توسط قیچی بریده شوند) . پس از انتخاب اندامهای مذکور آنها را در دسته های 50 تا 100 عددی بسته بندی نموده و خصوصیات رقم روی دسته ها نوشته می شود . در طول نگهداری این اندامها باید حتی الامکان از تبخیر قلمه ها جلوگیری شود . به طوری که اگر از رطوبت آنها به میزان 10 تا 15 درصد کاسته شود قلمه ها پژمرده شده و از خاصیت رویشی آنها به طور بارزی کاسته می شود . در صورت عدم نیاز به قلمه ها می توان آنها را برای مدتی در گودالهای مناسبی قرار داد و به طور متناوب روی آنها آب پاشید .

به منظور ریشه زایی قلمه های ساقه ، آنها را باید در نهالستانهای مخصوص که بستر آنها به این منظور آماده شده است و یا در گلدانهای یکبار مصرف کشت کرد .

جهت تسریع در رشد ، نمو و ریشه زایی قلمه ها ، مواد غذایی مناسب و همچنین آبیاری منظم آنها ضرورت دارد . خاکهای مناسب خاکهایی با بافت متوسط که حاوی مقادیر مناسبی مواد و عناصر غذایی باشد توصیه شده است . زمان مناسب برای کاشت قلمه ها در نهالستان فروردین – اردی بهشت می باشد . قلمه ها در ردیفهایی به فاصله 8/1 تا 3 متر کاشته می شوند . فاصله قلمه ها در طول ردیفها متفاوت است و به رقم بستگی دارد و بین 10 تا 15 سانتی متر ست . پس از ایجاد شیارهای مناسب قلمه ها را در فواصل معین داخل آن قرار داده و روی آنها را با خاک باید پوشاند .

به منظور افزایش رطوبت ، بهتر است به ضخامت 5 تا 10 سانتی مت بالات از سطح زمین روی آنها خاک ریخته شود . ریشه زایی قلمه ها به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و باید سه تا پنج مرتبه تحت آبیاری منظم قرار گیرند .

تکثیر رویشی رازک به وسیله ریشه : اواخر شهریور – اوایل مهر هنگامی که برگ گیاهان شروع به ریزش می نمایند زمان مناسبی برای جمع آوری قلمه های ریشه ای است . بدین منظور توسط ماشین مخصوص (ماشین هرس ریشه) اقدام به قطع ریشه ها از فاصله 10 تا 15 سانتی متری سطح خاک کرده و سپس کیفیت آنها را دسته بندی می کنند (در این مرحله اقدام به جمع آوری بقایای قیم ها نیز می شود .

چنانچه فرصت کافی برای کاشت نباشد ، بهتر است قلمه ها را در زیرزمین خشک نگهداری کرد یا پس از حفر گودالی در زمین قطعات ریشه ای را داخل آن قرار داد و روی آنها خاک ریخت .

پس از جمع آوری قلمه های ریشه ای باید آنها را کشت کرد . تعداد این قلمه ها در هر هکتار متفاوت است و به فاصله ردیفها بستگی دارد . به طور کلی در هر هکتار 30 تا 40 هزار قلمه ریشه ای را می توان کشت کرد .

از سال دوم رویش به بعد ، بهار زمان مناسبی برای جمع آوری قلمه های ریشه ای است . به طوری که تعداد قلمه های ریشه ای در فصل بهار هفت تا هشت مرتبه بیش از مقدار آن در سایر فصول است (در فصل بهار ریشه رستها را نیز می توان جمع آوری نمود) .

از ریشه هر گیاه می توان 10 تا 15 قلمه به طول 8 تا 10 سانتی متر انتخاب کرد . قلمه های انتخاب شده باید سالم و عاری از هر گونه آلودگی باشند . پس از انتخاب قلمه ها اقذام به کاشت آنها در محیطهای مناسب (خاکهای شنی – توربی) می نمایند . قلمه ها را نیز می توان در گلخانه هایی که خاکهای آنها مخلوطی از شن و هوموس است کشت کرد . فاصله ردیفها از یکدیگر 10 سانتی متر و فاصله قلمه ها از یکدیگر نیز 10 سانتی مت مناسب است .

پس از کاشت ریشه باید به ضخامت یک سانتی متر با خاک پوشیده شود . دمای مناسب برای رویش ریشه ها 20 تا 22 درجه سانتی گراد است . در اوایل کاشت خاک باید رطوبتی به میزان 80 درصد داشته باشد .

پس از رویش ریشه ها و ایجاد جوانه نیازی به این مقدار رطوبت (80 درصد) نمی باشد . در حضور دما و رطوبت کافی ریشه پس از 10 تا 15 روز رویش کرده و انشعابهای جدیدی به وجود می آورد . معمولا" پس از شش تا هشت هفته ریشه ها از رشد کافی برخوردار می شوند و آنها را می توان به زمین اصلی منتقل نمود.

جهت تسریع در انتقال ریشه ها به زمین اصلی بهتر است آنها را در پلاستیکهای مخصوص یا گلدانهای کاغذی یکبار مصرف کشت کرد (تحت شرایط گلخانه) . زیرا در زمان مناسب می توان آنها را با ماشین از گلخانه به محل اصلی منتقل کرد . در این صورت کار و هزینه کمتری مصرف می شود .

ج – آماده سازی خاک : رازک برای 16 تا 18 سال در یک منطقه باقی می ماند . از این رو زمین را برای کاشت این گیاه باید کاملا" آماده نمود .

پس از تسطیح زمینو اضافه کردن کودهای حیوانی کاملا" پوسیده شخم عمیقی به عمق 50 تا 80 سانتی متر زده می شود . در این مرحله می توان 65 درصد کودهای شیمیایی مورد نظر را به خاک اضافه کرد .

بهترین زمان برای شخم زمین اوایل تیر یا اواسط مرداد می باشد . برای کاشت بهاره می توان شهریور – مهر این عمل را انجام داد . در این صورت تابستان زمان مناسبی برای اضافه کردن کودهای حیوانی کاملا" پوسیده به زمین مورد نظر است .

هنگام شخم ، خاک را علیه آفات و بیماریها می توان ضدعفونی کرد . مواد ضدعفونی کننده متفاوت است و به نوع آفت و یا عوامل بیماریزای خاک بستگی دارد . به هر حال مواد مناسب برای ضدعفونی کردن خاک عبارتند از : بازودین 5 گ به مقدار 35 کیلوگرم در هکتار ، بازودین 10 گ به مقدار 5/17 کیلوگرم در هکتار ، فورادان 10 گ به مقدار 20 کیلوگرم در هکتار یا رووکیل 10 گ به مقدار 50 تا 100 کیلوگرم در هکتار .

پس از شخم ، زمین را باید تسطیح کرد . از آن جا که هنگام ساخت داربستها بر اثر تردد ماشینها زمین متراکم می شود لذا بهتر است زمین را مجددا" به عمق 25 تا 35 سانتی متر شخم زد .

د- تهیه داربست : رازک از نظر بیولوژیکی و مرفولوژیکی دارای اختصاصات خاصی است .به طوری که ساقه این گیاه بالارونده است و چنانچه روی زمین قرار گیرد از میزان محصول گل به طور چشمگیری کاسته می شود .

3/1 قسمت تحتانی ساقه رازک فاقد انشعابات است . انشعابهای ساقه ای که از نظر تولید گل بسیار مهم می باشنذ از 3/1 قسمت تحتانی به بعد به وجود می آیند . از این رو به منظور بهبود در کیفیت و کمیت محصول باید به تهیه داربستها و قیم های مناسبی برای این گیاه اقدام نمود .

رازکها در طول رویش به میزان قابل توجهی نور نیاز دارند (نورپسند می باشند). از آن جا که رازک دارای ساقه طویلی است (به طول شش تا هفت متر) لذا اتصال گیاه حول قیم سبب تسریع در استفاده آنها از نور می شود . بدین جهت قبل از کاشت باید تهیه داربستهای مناسب اقدام نمود . برای تهیه داربستها و تعبیه قیم ها به تیرکهای چوبی یا سیمانی و سیمهای مفتولی یا نخهای مناسب نایلونی نیاز است .

ابتدا به نصب تیرکها (به طور عمودی) در ردیفهایی به فاصله 10 تا 12 متر از یکدیگر اقدام می نمایند . جنس این تیرکها متفاوت است . ممکن است چوبی ، سیمانی یا نیمه سیمانی – چوبی باشند . تیرکها باید بسیار محکم در زمین قرار گیرند تا هنگام برداشت محصول توسط ماشین آسیبی به آنها نرسد .