هل

مقدمه

هل یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای شبه جزیره هند است. در کتاب های قدیمی سانسکریت این گیاه به نام الا معرفی شده و خواص دارویی آن شرح داده شده است. هل نزد هندوها گیاهی محترم است. به طوری که آنها در مراسم مذهبی و همچنین در جشن های عروسی خود، دانه های هل را روی آتش می ریزند تا بوی خوش آنها فضا را عطر آگین نماید. آنها معتقدند در چنین شرایطی، مراسم حالتی روحانی و معنوی به خود می گیرد. در منابع مختلف از پودر، اولئورزین و دانه های بدون پوست هل به عنوان موادی اشتها آور یاد شده است. از میوه های هل در صنایع غذایی، شیرینی سازی، نوشابه سازی و صنایع تولید نان استفاده می شود. در چای نیز از هل به عنوان طعم دهنده و ضد نفخ استفاده می شود.

در اکثر منابع علمی از میوه هل، اسانس هل و روغن هل به عنوان موادی ضد نفخ، طعم دهنده، تقویت کننده قلب و دستگاه گوارش یاد شده است.

این گیاه در حال حاضر در سطوح مختلفی در اکثر کشورهای واقع در شبه جزیره هند کشت می شود. بیش از 60 درصد هل مورد نیاز جهان در کشورهای هند، گواتمالا، تانزانیا و سریلانکا تولید می شود.

مشخصات گیاه

هل گیاهی علفی، چند ساله و همیشه سبز است. این گیاه متعلق به تیره زنجبیل می باشد. منشا این گیاه جنوب هند و سریلانکا گزارش شده است. ارتفاعات این گیاه متفاوت و بین 2 تا 5/2 متر می باشد. اگر چه در برخی مناطق ارتفاع آن به چهار متر نیز می رسد.

برگ های این گیاه طویل، نیزه ای شکل و به رنگ سبز تیره بوده و در ناحیه رگبرگ ها کم و بیش کرکدار است.

هل از سیستم ریشه ای نسبتا قوی برخوردار است و شامل ریشه اصلی و ریزوم ها می باشد. از ریزوم ها ساقه های متعدد رویشی و همچنین ساقه های گل دهنده به طول 60 تا 120 سانتی متر منشعب می شوند. ساقه های گل دهنده دی ماه ظاهر شده و به طور مستقیم یا بعضا به صورت خوابیده روی زمین قرار می گیرند. گل ها در این گیاه کوچک، دو جنسی و به رنگ سفید یا سبز روشن است. این گل ها به تدریج از فروردین تا مرداد و حتی در برخی شرایط اقلیمی تا شهریور ماه ظاهر می شوند. طول گل ها سه تا چهار و پهنای آن 5/1 تا 7/1 سانتی متر می رسد.

میوه هل کپسول سه خانه ای، بیضی شکل و به رنگ زرد یا سبز روشن است. طول میوه تازه متفاوت است و به رقم و شرایط اقیمی محل رویش بستگی داشته و بین یک تا پنج سانتی متر است.

طول میوه کاملا رسیده در واریته ماجور بین 5/2 تا 5 سانتی متر و رنگ آن زرد تیره می باشد. هنگامی که خشک می شود رنگ آن قهوه ای تیره می گردد. این واریته مرغوبترین نوع هل بوده و به هل صادراتی یا سیلابی معروفی است. واریته کاردامموم که با واریته مینور هم نام است از میوه های کوچکتری به طول 1 تا 3 سانتی متر برخوردار بوده و رنگ آن قهوه ای روشن است. این واریته به هل حقیقی یا مالابار معروف است.

عده ای از محققین معتقدند هل های هندی تا حدودی از هل های تولیدی در کشور سریلانکا کوچکتر است ولی از کیفیت و عطر مناسب تری در مقایسه با هل های تولید شده در سریلانکا برخوردار است.

میوه هل حاوی اسنس بوده و مقدار آن بین 4 تا 8 درصد متفاوت می‌ باشد. اسنس هل شامل بیش از 20 ترکیب می باشد که مهمترین آنها را 1 و 8 سینئول (به مقدار 20 تا 60 درصد) و آلفاترپینل استات (20 تا 35 درصد) تشکیل می دهد. از دیگر ترکیب های مهم اسانس هل می توان به لینالیل استات، بورنئول، آلفا-ترپینئول و کامفور اشاره نمود.

میوه های هل همچنین حاوی روغن، نشاسته و ترکیب های هیدروکربنی می باشد.

نیازهای اکولوژیکی

منشاء هل، مناطق گرم و حاره ای گارش شده است. از این رو این گیاه در طول رویش به نور کافی، اب فراوان و گرمای مناسب نیاز دارد.

هل در اقالیمی که بارندگی سالانه آن بین 1500 تا 7000 میلی متر می باشد می روید. بارندگی باید در طول رویش گیاه از پراکنش مناسبی برخوردار باشد.

این گیاه را می توان در ارتفاعات 760 تا 1500 متر از سطح دریا کشت کرد. کشت هل در ارتفاعات بالاتر (بیش از 1500 متر از سطح دریا) مناسب نبوده و سبب محدودیت در رشد گیاه می شود. اگر چه دمای مناسب برای رویش هل 10 تا 35 درجه سانتی گراد می باشد ولی در درجه حرارت های بین 30 تا 35 درجه سانتی گراد به خوبی می روید.

رویش هل در دمای پایین تر از 10 درجه سانتی گراد مناسب نبوده و گلدهی را با مشکل مواجه می کند و از عملکرد محصول نیز به شدت کاسته می شود.

هل در طول رویش به وزش باد بسیار حساس است و کشت آن در مناطق باد خیز سبب کاهش شدید عملکرد محصول می شود. از این رو، کشت گیاه هل در این مناطق توصیه نمی شود. مگر آنکه کشت در پناه باد شکن های مناسب صورت می گیرد. هل خاک های سنگین رسی و لوم رسی را ترجیح می دهد. این گیاه به اب ایستایی بسیار حساس بوده و این عمل سبب کاهش محصول و گسترش بیماری های قارچی می شود.

پی اچ مناسب خاک برای رشد و نمو گیاه بین 2/4 تا 8/6 می باشد.

تناوب کاشت

هل در طول رویش به مقادیر فراوانی رطوبت و مواد و عناصر غذایی کافی نیاز دارد. در مناطقی که هل کشت می شود، آن را با گیاهانی به تناوب کشت می کنند که نه تنها خاک را تهی از مواد و عناصر غذایی نکند بلکه نقش مناسبی در محدود کردن رویش علف های هرز داشته باشد.

مواد و عنار غذایی مورد نیاز

با توجه به نیاز بالای این گیاه به مواد و عناصر غذایی، افزودن مقادیر مناسبی کود های شیمیایی به همراه کود های آلی نقش مهمی در افزایش عملکرد میوه و همچنین بهبود کیفیت آن دارد و توصیه می شود هر سال دو تا پنج کیلو گرم کود حیوانی کاملا پوسیده و یا کمپوست های گیاهی در اختیار هر بوته قرار گیرد. با توجه به اهمیت مواد و عناصر غذایی خاک در کمیت و کیفیت محصول هل، تحقیقات زیادی بر روی تاثیر تغذیه بر باروری گیاه هل در کشور هندوستان انجام شده است. در این رابطه محققان معتقدند در سال اول رویش باید مقدار 25 کیلو گرم در هکتار ازت، 25 کیلو گرم در هکتار فسفر و 50 کیلو گرم در هکتار پتاس در اختیار گیاهان قرار گیرد، در حالی که این مقدار برای گیاهان دو تا سه ساله به ترتیب 60 و 125 کیلو گرم در هکتار ازت، 60 و 125 کیلو گرم در هکتار فسفر و 80 و 250 کیلو گرم در هکتار پتاس می باشد.

همچنین نتایج حاصل از تحقیقی که مقدار 125 کیلو گرم در هکتار ازت، 125 کیلو گرم در هکتار فسفر و 200 کیلو گرم در هکتار پتاس در اختیار گیاهان یک تا هفت ساله قرار داده شده است، نشان می دهد حداکثر عملکرد میوه هل از گیاهان پنج ساله به دست می آید.

آماده سازی خاک

زمین هایی که در آن هل کشت می شود باید عاری از هر گونه علف هرز باشد. قبل از کشت باید ریشه ها و بقایای گیاهان کشت شده قبلی از زمین خارج شود. چنانچه زمین شیب دار باشد توصیه می شود قبل از کشت زمین به شکل مناسب (برخلاف جهت شیب) کرت بندی شود تا آبیاری گیاهان با مشکل مواجه نشود.

از آنجا که هل به آب ایستایی بسیار حساس است، هنگام آماده سازی زمین، سطح خاک باید کاملا صاف باشد تا دچار آب ایستایی نگردد. قبل از کاشت نیز باید کلیه مواد و عناصر غذایی گیاه اعم از کود های آلی و کود های شیمیایی مناسب به خاک اضافه شود.

تاریخ فواصل کاشت

اوایل پاییز (شهریورماه – مهرماه) مناسب ترین زمان برای کشت بذر هل در خزانه اول می باشد. بذر ها در ردیف هایی به فاصله 15 سانتی متری از یکدیگر کشت شده و 30 تا 90 روز پس از کاشت سبز می شوند. هنگامی که گیاهان سه تا چهار برگی شدند آنها را باید به خزانه دوم و در ردیف هایی به فاصله 20 تا 25 سانتی متری از یکدیگر منتقل نمود. چنانچه نشاء ها در خزانه دوم، در زمین کشت شده باشند بعد از 10 تا 12 ماه ولی چنانچه در کیسه های پلی اتیلنی کشت شده باشند بعد از 5 تا 6 ماه می توان آنها را به زمین اصلی منتقل کرد. در زمین های کاملا مسطح، نشاء ها باید در ردیف هایی به فاصله دو متر و فاصله دو بوته در طول ردیف نیز دو متر کشت شوند. چنانچه زمین شیب دار باشد توصیه می شود فاصله بین ردیف ها دو متر و فاصله دو بوته در طول ردیف 8/1 متر در نظر گرفه شود.

تکثیر غیر جنسی هل توسط تقسیم ریشه انجام می گیرد. قبل از شروع باد های موسمی منطقه و بارش بارن های سنگین می توان اقدام به تکثیر رویشی گیاه نمود. پس از انتخاب بوته های سالم و عاری از هر گونه آلودگی باکتریایی، قارچی و یا میکروبی می بایست آنها را از زمین خارج کرده و ریزوم ها را بر حسب اندازه آنها به چند قطعه تقسیم نمود. سپس آنها را در عمق 20 تا 30 سانتی متری خاک و در ردیف هایی به فاصله 8/2 و فاصله بوته ها در طول ردیف نیز 8/2 متر کشت کرد.

تکثیر گیاه

گیاه هل را می توان به دو روش جنس (توسط بذر) و غیر جنسی (رویشی) تکثیر کرد.

تکثیر جنسی: هل گیاهی دگر گرده افشان است. از این رو تکثیر هل به روش جنسی توصیه نمی شود. زیرا تفرق صفات سبب کاهش شدید کیفیت هل می شود. از روش جنسی تنها در موارد خاص استفاده می شود.

پس از تهیه بذر های سالم از ارقام مناسب و پر محصول، آنها را در آب شستشو داده تا مواد موسیلاژی از آنها خارج شود. پس از خشک شدن بذر ها در سایه آنها را باید بلافاصله کشت کرد. تأخیر در کشت به طور بارزی سبب کاهش قوه نامیه بذر ها می شود. از آنجا که بذر قوه نامیه پایینی برخوردار است توصیه می شود قبل از کشت تحت تأثیر تیمار های مناسبی قرار گیرد. به لحاظ وجود پوسته ضخیم در بذر هل، خراش دهی یکی از تیمار هایی است که در افزایش قوه نامیه بذر بسیار مؤثر است. با استفاده از تیمار های اسید نیتریک 20 درصد، یا اسید کلریدریک 50 درصد به مدت 5 دقیقه نیز می توان قوه نامیه بذر هل را افزایش داد.

استفاده از اسید استیک 25 درصد به مدت 10 دقیقه نیز نقش مهمی در افزایش قوه نامیه بذر هل دارد.

مقدار بذر مورد نیاز برای هر متر مربع بستر خزانه متفاوت و بستگی به وضعیت بتر و کیفیت بذر دارد و بین 2 تا 10 گرم متفاوت است. عمق کشت بذر نباید از یک سانتی متر بیشتر باشد. پس از کشت بذر در خزانه اول، روی آنها را باید با شن و یا خاک نرم پوشاند. در مناطق گرم تر توصیه می شود به وسیله یک لایه مالچ شامل لاشبرگ ها روی بذر پوشانده شود. پس از کشت هر روز باید اقدام به آبیاری سطح خزانه نمود. در این حالت بذر ها پس از 30 روز شروع به سبز شدن نموده و تا دو ماه روند سبز شدن بذر ها ادامه دارد. با شروع سبز شدن بذر ها باید اقدام به برداشت مالچ نمود.

از آنجا که گیاهچه های جوان هل به شدت به آفتاب حساس هستند از این رو توصیه می شود در صورت شدت تابش افتاب روی بوته ها سایبان های مناسبی نصب گردد.

گیاهان را از خزنه اول باید به خزانه دوم منتقل کرد. خزانه دوم می تواند بستر خاک یا کیسه های پلی اتیلنی باشد. میزان مواد آلی و ترکیب های هوموسی موجود در خاک خزانه دوم باید بیش از مقدار آن در خزانه اول باشد. بوته ها در خزانه دوم باید از آفتاب شدید در امان باشند. در زمان مناسب باید اقدام به انتقال نشاء ها از خزانه دوم به زمین اصلی نمود. به طور متوسط تراکم 2500 تا 2800 بوته در هر هکتار توصیه می شود. برای انتقال نشاء ها به زمین اصلی باید اقدام به حفر چاله های مناسبی کرد. اگر میزان بارندگی سالانه بیش از 1800 میلی متر باشد، باید چاله هایی به ابعاد 45×45×45 سانتی متر و چنانچه کمتر از 1800 متر میلی متر باشد ابعاد چاله ها باید 45×60×60 سانتی متر در نظر گرفته شود. پس از انتقال نشاء ها به این چاله ها باید آنها را با خاکی که حاوی مقادیر مناسبی کود های حیوانی پوسیده یا خاک برگ باشند پر نمود.

تکثیر غیر جنسی (رویشی): تکثیر رویشی یکی از مناسب ترین روش های تکثیر گیاه هل است. این روش با کشت قطعات ریشه در عمق مناسب خاک انجام می گیرد. در این روش تراکم گیاه در واحد سطح بستگی به محل کشت و نوع رقم دارد. از این رو تعداد مناسب بوته در هکتار بین 1000 تا 4000 بوته متفاوت است. به عنوان مثال برای رقم کرالا 1000 تا 1600 بوته در هکتار ولی برای رقم کارناتاکا 2500 تا 4000 بوته برای هر هکتار توصیه می شود. به طور میانگین تراکم 1250 بوته در هکتار برای ارقام توصیه می شود.

تکثیر گیاه هل از طریق کشت بافت و سلول نیز یکی از راه های تکثیر رویشی (غیر جنسی) است که در حال حاضر در اکثر کشور های تولید کننده این گیاه مورد استفاده قرار می گیرد.

مراقبت و نگهداری

مهمترین مراحل داشت گیاه هل عبارتند از میزان تنظیم سایه، مالچ دهی در خزانه، مبارزه با علف های هرز، آبیاری مناسب و انجام کولتیواتور به منظور تهویه مناسب خاک.

گیاه هل در مراحل اولیه رویش به افتاب بسیار حساس است. به طوری که در این مرحله آفتاب شدید ممکن است سبب خشک شدن بوته ها شود. از این رو در مناطقی که آفتاب شدید باشد ایجاد شرایط نیمه سایه برای حفظ گیاهان و بهبود رشد آنها ضرورت دارد. کشت این گیاه در مناطق جنگلی نیز توصیه می شود. در مکان های عاری از پوشش درختی، توصیه می شود اطراف زمین اقدام به کاشت درختان پر رشد که دارای تاج پوششی وسیع هستند ، گردد. نیاز گیاه هل به سایه در مناطق مختلف متفاوت و به میزان شیب زمین، جهت شیب، نوع خاک، وضعیت بارندگی و تراکم پوشش گیاهی منطقه بستگی دارد. در برخی کشور ها مانند گواتمالا که بارندگی از پراکنش مناسبی برخوردار است و معمولا منطقه فاقد آفتاب های شدید می باشد ایجاد شرایط نیمه سایه ضرورتی ندارد.

مهم ترین مزایای ایجاد شرایط سایه برای هل عبارتند از: حفظ رطوبت خاک در برابر تبخیر شدید، حفاظت گیاهان در برابر باران های شدید که سبب پاره شدن برگ ها می شود، جلوگیری از فرسایش خاک با توجه به سیستم ریشه ای درختان سایه انداز و در نتیجه رشد و نمو سریع تر گیاه هل و افزایش گلدهی آنها، وجود درختان سایه انداز همچنین سبب افزایش مواد آلی خاک به واسطه خزان برگ درختان سایه انداز می شود. این درختان سبب جلوگیری از آسیب و تخریب گیاهان در برابر بادهای شدید ( به لحاظ خاصیت بادشکنی درختان سایه انداز) و جلب زنبور های عسل توسط درختان سایه انداز و در نتیجه تسریع عمل گرده افشانی و افزایش عملکرد میوه هل می شوند.

از جمله عملیات مهم در مرحله داشت گیاه هل انجام کولتیواتور بین ردیف ها و بوته ها به عمق 9 تا 12 سانتی متر است. این عمل سبب تهویه خاک و رشد مناسب تر ریشه های هل می شود.

مالچ دهی برای رویش گیاهان ضرورت دارد. مالچ به ضخامت 5 تا 10 سانتی متر در ماه های گرم سال سبب کاهش تبخیر و نگهداری دمای مناسبب خاک می شود.

در طول رویش هل، علف های هرز می توانند صدمات زیادی به محصول وارد کنند. از این رو در طول رویش چند بار باید اقدام به وجین مکانیکی علف های هرز نمود. در ماه های اردیبهشت تا خرداد و اوائل آذر تا اواخر دی دو تا سه مرتبه باید اقدام به وجین علف های هرز نمود.

نیاز آبی هل در طول رویش بسیار زیاد است. از این رو آبیاری مناسب گیاهان به منظور تولید حداکثر مقدار محصول ضروری است.

چنانچه پراکنش بارندگی در منطقه ای که این گیاه کشت می شود مناسب نباشد، گیاهان باید تحت آبیاری مناسبی قرار گیرند. آبیاری هل به روش های مختلف بارانی، ثقلی، قطره ای و شیاری امکان پذیر است.

انجام نوع ابیاری بستگی به شرایط اقلیمی محل کشت، وضعیت اقتصادی و امکانات زارعین این گیاه دارد. هل به آب ایستایی بسیار حساس است. از این رو توصیه می شود خاک هایی که هل کشت می شود از زهکش مناسبی برخوردار باشند.

گیاهان در طول رویش، ممکن است تحت تأثیر بیماری های قارچی، باکتریایی و یا ویروسی قرار گیرند. آفات نیز می توانند صدمات زیادی به محصول وارد کنند.

از مهم ترین بیماری های هل بیماری پوسیدگی کپسول است. عامل این بیماری گونه های مختلف قارچ فیتوفترا و فوزاریوم می باشد. برگ های آلوده به این بیماری حالت آبگزیدگی پیدا کرده و این حالت از نوک و حاشیه برگ ها به سمت مرکز برگ توسعه یافته و به تدریج تمام برگ را آلوده می کند. محل آلوده خشک شده و در نهایت بافت های آلوده خرد می شوند. میوه های آلوده به این نوع بیماری نیز به مرور قهوه ای شده و می پوسند. این میوه ها خیلی زود ریزش کرده و به اطراف پراکنده می شوند. رطوبت بالا و پایین بودن دمای خاک طی ماه های تیر و شهریور سبب شیوع این بیماری می شود. از بیماری های دیگر هل پوسیدگی ریزومی است. عامل این بیماری قارچ ریزوکتونیا سولانی است. در سطح برگ های الوده به این بیماری لکه های زرد کمرنگ مشاهده می شود. برگ های آلوده به شدت پژمرده شده و اندام های هوایی گیاهان الوده نیز شکننده می شوند.

بوته میری نیز توسط قارچ های ریزوکتینا سولانی و برخی گونه های پی تیوم ایجاد می شود. بوته های آلوده به این بیماری سبز خشک می شوند. بیماری های ویروسی نیز مانند ویروس موازئیک هل می تواند صدمات زیادی به محصول وارد کند.

نماتد ها از بیماری هایی هسند که هر ساله خسارات سنگینی به مزارع هل وارد می کنند. نماتد ها سبب جلوگیری از رشد گیاه، کاهش ساقه دهی و باریک شدن برگ ها می شوند. همچنین در سطح زیرین برگ های گیاه آلوده به نماتدها گال هایی مشاهده می شوند. سایه بیش از حد، خاک مرطوب و هوای گرم در شیوع نماتد های هل نقش عمده ای دارد.

تریپس هل، کرم ساقه خوار و کپسول خوار، کرم ریشه، شته ها و کنه ها از آفاتی هستند که می توانند تولید و عملکرد محصول هل را به مخاطره اندازند.

استفاده از روش های به زراعی و همچنین سم پاشی مناسب و به موقع گیاهان نقش مهمی در کنترل آفات و بیماری های گیاه هل دارند.

برداشت محصول

زمانگلدهی در گیاهان متفاوت و بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش آنها دارد. گیاهان معمولا از سال دوم رویش به گل می روند. اولین گل ها فروردین – اردیبهشت ظاهر می شوند و گلدهی تا مرداد – شهریور ادامه می یابد. میوه ها 120 روز پس از تشکیل اولین گل ها (مرداد – شهریور) ظاهر شده و به تدریج می رسند.

هر گیاه سالم به طور متوسط سالانه 2000 میوه که وزن خشک آن ها در حدود 200 گرم است تولید می کند. میوه های کاملا رسیده کیفیت مناسب تری دارند. از آنجا که میوه ها به طور همزمان نمی رسند، لذا برداشت طی چند مرحله انجام می گیرد. زمان برداشت میوه هل به رقم و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد. برداشت هل در هندوستان معمولا مرداد یا شهریور ماه شروع شده و هر 15 روز یک بار میوه های رسیده برداشت می شود. این روند تا بهمن ماه و گاهی تا اسفند ماه ادامه می یابد. برداشت هل توسط کارگر و با دست انجام می گیرد و هزینه زیادی را مصروف خود می کند.

رنگ محصول هل یکی از فاکتور های مهم بازار پسندی آن است. اکثر مردم هل های سبز رنگ را ترجیح داده و آن را نشانه بهتر محصول می دانند. از این رو هل سبز بیشترین ارزش تجاری را دارد.

مردم برخی کشور ها نیز هل های سفید رنگ را ترجیح می دهند. به منظور تولید هل های سفید رنگ، میوه های تازه برداشت شده هل را در محلول متا بی سولفید پتاسیم 20 درصد که حاوی یک درصد پر اکسید هیدروژن است می خیسانند. در این شرایط کلرفیل موجود در میوه کاملا تجزیه شده و پس از خشک شدن آنها سفید یا زرد رنگ رنگ می شوند.

خشک کردن

خشک کردن از مهمترین فرآیند های پس از برداشت محصول هل است. چگونگی خشک کردن نقش مهمی در کیفیت میوه هل دارد. در برخی کشور ها مانند سریلانکا هل را در هوای آزاد خشک می کنند. میوه ها بر حسب شرایط اقلیمی محل پس از پنج تا شش روز خشک می شوند. چنانچه هوا ابری و مه آلود باشد میوه ها برای خشک شدن به زمان طولانی تری (گاهی تا 15 روز) نیاز دارند. خشک کردن هل در فضای آزاد در هوای آزاد روش مناسبی نیست. زیرا نه تنها گرد و غبار هوا تأثیر نا مناسبی روی کیفیت هل می گذارد، بلکه رطوبت محیط نیز سبب الوده شدن میوه ها به بیماری های قارچی می شود. خشک کردن در چنین شرایطی سبب عدم یکنواختی در رنگ میوه ها می شود.

استفاده از خشک کن های الکتریکی نقش مهمی در حفظ کیفیت هل در طول خشک شدن دارد.

اگر محصول در دمای 27 تا 40 درجه سانتی گراد خشک شود هل ها رنگ طبیعی خود را حفظ کرده و از بازار پسندی خوبی برخوردار خواهند بود. مقدار رطوبت مجاز در هل های خشک شده متفاوت و بستگی به شرایط اقلیمی محل تولید دارد و بین 7 تا 20 درصد متغیر است. با این حال مناسب ترین مقدار رطوبت برای میوه های خشک شده 10 درصد گزارش شده است.

مقدار عملکرد محصول هل بسیار متفاوت و بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه دارد و بین 500 تا 1000 کیلو گرم (وزن خشک) در هکتار است.

اگر چه برخی عملکرد هل را 112 تا 168 کیلو گرم در هکتار گزارش کرده اند.