سماق

نام انگلیسی: Tanner’s sumach

نام علمی: Rhus coriaria

خانواده: Anacardiaceae

مشخصات گیاه

گیاه سماق به صورت درختچه یا درخت های کوچک و به ارتفاع 3-5 متر می باشد که ساقه یا تنه متعدد، دارای شاخه های فراوان و منشعب به رنگ متمایل به سفید است. برگ سماق مرکب شانه ای بوده و از 9 تا 10 جفت برگچه پوشیده از کرک و بدون دمبرگچه، بیضی با دندانه های نامنظم در حاشیه، روي برگ سبز مات و زير برگ روشن تر می باشد از اختصاصات آن این است که در پاییز برگهای آن رنگ سبز مایل به قرمز پیدا می کند. گل های آن به رنگ سبز مجتمع به صورت خوشه های مخروطی، به طول 20 تا 25 سانتی متر است. میوه اش کوچک، شفت، به رنگ قرمز قهوه ای (پس از رسیدن) و دارای پولپ ترش مزه و قابض است.

پراکنش جغرافیای

منشا سماق بومي مناطق مديترانه اي به خصوص سواحل سيسيل، آسياي غربي و بخش هايي از سعودي و آسياي ميانه است. در اكثر نقاط دنيا آمريكا، آرژانتين، آمريكاي جنوبي، خاورميانه ، جنوب اروپا، شمال آفريقا، قفقاز و آسياي مركزي، تركيه، ايران، افغانستان، عراق، سوريه، لبنان و فلسطين یافت می شود.

رويشگاه سماق دراكثر مناطق كشور به دليل مسايل مختلفي از قبيل تخريب بي رويه، قطع و برداشت نامناسب گياه به نقاط محدود و ارتفاعات شيب دار و نقاط دور افتاده محدود مي گردد. شيب عمده رويشگاه هاي اين30 درصد مي باشد و استقرار گياه در جهت هاي مختلف جغرافيايي - گياه 60 خصوصاً شيب شمالي از پراكنش و توسعه بيشتري برخوردار است.

نیازهای اکولوژیکی

سماق آب و هوای گرم و خشک را می پسندد، گیاهی نور پسند بوده و غیر مقاوم به سایه است. این درختچه در مناطقی که تا  میلی متر بارندگی سالیانه داشته باشد رشد می کند، در خاک های کمی اسیدی یا خنثی با ( PH=5 - 7 ) بهتر رشد می کند. خاک باید زهکشی خوبی داشته باشد. سرمای زیر 6- درجه سانتی‌گراد را نمی‌تواند تحمل کند.

ترکیبات شیمیایی و خواص دارویی

خوردن مرتب سماق براي مبتلایان به دیابت مفید است. زیرا یکی از عوامل به وجود آمدن عوارض و بیماري هاي مختلف در افراد دیابتی ترکیب شدن گلوکز با مولکول هاي پروتئینهاي حیاتی بدن است که به تغییر ساختار شیمیایی و عملکرد این پروتئین ها می انجامد. مطالعات انجام شده روي گیاه سماق نشان می دهد که سماق در حدود 81 درصد از بروز این فرایند جلوگیري می کند.
اغلب از سماق به عنوان چاشنی در غذاها استفاده می شود. همچنین در طب سنتی، صنایع رنگرزی، صنعت تولید روغن سماق (جهت تولید شمع) از سماق استفاده می شود. ميوه هاي آن به علت طعم ترش و مزه قابض به عنوان چاشني در ايران، تركيه و كشورهاي عربي استفاده مي شود. عمده خاصيت دارویي سماق به تانن فراوان و خاصيت قابض آن مربوط است و در طب سنتي در درمان خونريزي، رفع اسهال و ترشحات مهبلي و مقوي معده، و در استعمال خارج براي درمان زخم ها، سوختگي ها، جوش هاي چركي و زگيل، ترك پوست و شقاق سينه مصرف داشته و همچنين از جوشانده ي آن به صورت غرغره در آنژين ها، ورم مخاط دهان و براي استحكام دندان ها و تسكين درد دندان استفاده به عمل می آید. کاهش دهنده قند خون، کاهش دهنده اسید اوریک، ضد میکروب، ضد ویروس، آنتی آکسیدان، ضد التهاب، ضد سرطان و ضد مالاریا می باشد. وجود تانن فراوان در برگ و ميوه آن، از زمان هاي قديم استفاده زيادي در صنعت چرم براي دباغي و رنگرزي داشته كه هنوز هم در بعضي مناطق استفاده گسترده دارد.
توجه : سماق را باید دور از نور خورشید و هوا نگهداري کرد و مصرف زیاد آن نیز گاهی اوقات مسمومیت زاست.

سماق دارای رطوبت 6/9 درصد، روغن 4/7 درصد، پروتئین 6/2 درصد، فیبر6/14 درصد، خاکستر 8/1درصد، عصاره محلول در آب 8/63 درصد می باشد . روغن ماندگار (fixed oil) شامل : اسید مالیک (malic acid) ، اسید پالمتیک (palmitic acid) ،اسید استئاریک ( stearic acid) اسید اولئیک ( oleic acid) ، اسید لینولئیک (linoleic acid) روغن های فرار (volatile oils) یا اسانس ها ( essential oils) ، پروتئین ها(proteins)، رزین ها (resins)، رنگدانه ها ( pigments)، تانن های قابل هیدرولیز (hydrolysable tannins) ، فلاونوئیدها (flavnoids)، آنتوسیانین ها (anthocyanins) اسیدهای آلی (organic acids) شامل :اسید الاجیک (ellagic acid) ، اسید گالیک ( gallic acid) ، اسید تانیک (tannic acid ) ، فلاوون ها (flavones) شامل :مایریسیتین (myricitin) ،مایریسیترین (myricitrin) ، کیورستین (quercetin)، کیورسیترین ( quercitrin) ، ایزوکیورسیترین(isoquercitrin) ، کایمپ فرول (kaempferol) ،فیبر (fiber) ، نیترات ها (nitrates) ،نیتریت ها ( nitrites) ، گالوتانین ها(gallotannins) ، خاکستر (ash) شامل عناصر معدنی (minerals) نظیر : پتاسیم ، فسفر ، سیلیسیم ، بُر ، آلومینیم ، کُرُ م ، وانادیم ، تیتانیم ، باریُم ، ازت و استرانسیم ، ویتامین C (ascorbic acid).

تکثیر گیاه

روش های تکثیر این درختچه به صورت پاجوش، بذر و قلمه ساقه و ریزوم بوده؛ بهترین روش پاجوش است که در پاییز یا آخر زمستان پاجوش را با ریشه از گیاه مادر جدا کرده و در محیط جدید کشت می کنند.

مراقبت و نگهداری

گیاهی نور پسند بوده و غیر مقاوم به سایه است، مقاوم به آفات و امراض بوده، اگر در اثر کم آبی خشک شود با مختصر رطوبت ایجاد پاجوش می کند و در صورت سرمازدگی ساقه های جدید ایجاد می کند.

برداشت محصول

برداشت سماق در اوایل شهریور ماه صورت می گیرد.