رازیانه

نام انگلیسی: Fennel

نام علمی: Foeniculum vulgare L

خانواده: Apiaceae

گیاه شناسی

رازیانه گیاهی است چند ساله و علفی که ساقه آن به ارتفاع 5/1 تا 2 متر می رسد. ساقه تو خالی و در محل گره ها دارای بافت چوب پنبه ای سفید رنگ است. گل های زرد رنگ، به صورت چتر مرکب، در انتهای ساقه شکفته می شوند که بسیار جاذب حشرات است. برگ ها سبز رنگ و مانند شوید دارای تقسیمات نخی شکل هستند. ریشه راست و عمیق، میوه معطر و دارای خطوط طولی و دارای طعم شیرین است و بسته به نوع از رنگ زرد تا سبز متغیر است.

ترکیبات شیمیایی

کل اندام های گیاه رازیانه دارای اسانس، موادی قندی و موسیلاژ است. بیشترین اسانس (8 درصد) در میوه ها وجود دارد. اسانس دارای ده ها ترکی ترپنی می باشد که مهمترین آنها آنتول، فنکون و متیل کاویکول است. افزون بر اسانس، فلاونوئید، استرول و کومارین (شامل برگاپتن) نیز در گیاه وجود دارد.

موارد مصرف و خواص درمانی

اندام های مختلف رازیانه باد شکن (ضد نفخ)، محرک تولید شیر، ضد دل پیچه و ضد دل درد است. اسانس آن در صنایع نوشابه سازی، دارو سازی و آرایشی کاربرد دارد. توزیع اسانس میوه در لبه های بذر بیشر است. ریشه رازیانه دارای اثر مدر قوی است. در مصرف سنتی رازیانه (بادیان) همانند سیاه دانه و کنجد بر روی نان گندم به عنوان طعم دهنده به کار می رود و بذر های آن را محرک تولید هورمون های زنانه می دانند. این گیاه هم به عنوان سبزی و هم به عنوان گیاه زینتی مد نظر است.

احتیاط مصرف

مصرف بیش از حد بذر های رازیانه سمی است و اسانس آن نباید به مصرف داخلی برسد.

عوامل محیطی

گیاه رازیانه با آب و هوای مدیترانه ای، همچنین انواع خاک ها، آب شور و قلیا سازگاری مطلوبی دارد. توده های گوناگونی از این گیاه در ایران موجود است که خصوصیات فنولوژیکی و مرفولوژیکی آنها متفاوت می باشد. در شرایط نا مناسب، ارتفاع گیاه بسیار کاهش می یابد. در زمستان های عادی فقط اندام هوایی خشک می شود، ولی در سرمای بسیار شدید طوقه و ریشه گیاه نیز می خشکد. در تابستان های گرم در مناطقی مانند بوشهر، گیاه یک ساله می شود، یعنی سال بعد باید دوباره کاشته شود. رازیانه با گیاهان خانواده خانواده چتریان بیماری های مشترک دارد. برخی از آفت ها به بذر ها حمله کرده موجب سوراخ شدن آنها می شود. در اوای فصل، سفیدک سطحی در روی برگ ها ممکن است توسعه یابد.

کاشت

رازیانه را می توان با استفاده از بذر تکثیر کرد. درصد و سرعت جوانه زنی بذر ها در تاریکی بسیار بیشتر است. فواصل بین ردیف 50 سانتی متر و روی ردیف 20 سانتی متر برای سال اول و دوم تا سوم مناسب است. در سال های بعد این گیاه فضای 50 تا 60 سانتی متری را اشغال می کند. با استفاده از خطی کار غلات و با مقدار بذر 8 تا 10 کیلو گرم در هکتار، می توان این گیاه را کاشت. جوانه زنی، سبز شدن و رشد اولیه گیاه طولانی است. در شرایط آب و هوایی، دارای زمستان های معتدل، در پاییز و بهار می توان اقدام به کشت رازیانه کرد. درجه حرارت هوا باید بیش از 10 درجه سانتی گراد باشد تا بذر ها سبز شوند. کشت رازیانه به طور سنتی به صورت حاشیه ای است و بوته های با عمر 40 – 30 سال در مناطقی از کشور (خور و بیابانک) دیده می شوند.

برداشت محصول

برداشت بذر های رازیانه همزمان با سفت شدن بذر و تغیی رنگ آن بسته به ژنوتیپ مربوط صورت می گیرد که در این صورت علوفه حاصل نیز برای تعلیف دام، استفاده می شود و در دام های شیری افزایش شیر را در پی دارد. به علت ریزش بذر و غیر یکنواختی رسیدن پیش از پراکندگی بذر باید نسبت به برداشت اقدام کرده و محصول برداشت شده را خشک و سپس بذر ها را جدا کرد. در سال اول 500 کیلو گرم و در سال های بعد در توده های بومی بیش از یک و نیم تن و در واریته های اصلاح شده خارجی حدود 4 تن عملکرد دانه به دست می آید. با انتخاب زمان مناسب و انجام تنظیمات دقیق می توان از کمباین برای برداشت این محصول استفاده کرد.

گونه های دیگر

در ایران برای جنس Foeniculum فقط چند گونه علفی چند ساله دارویی گزارش شده که به صورت خودرو و زراعی و با نام های مترادف F. vulgare Anethum Foeniculum  و F. Officinalis وجود دارند. در دیگر کشور ها واریته و کولتیوار هایی برای گونه F. Vulgare معرفی شده است، که واریته رازیانه شیرین (sweet dulce fennel) از آن جمله اند. واریته مذکور دارای غده های زیر زمینی بوده و به عنوان سبزیجات مصرف می شود.

• رازیانه

• رازیانه

• رازیانه

• رازیانه