پاخری
نام انگلیسی: Colt' s foot
نام علمی: Tussilago farfara
خانواده: Compositae
مقدمه
پاخری در اکثر فارماکوپه های معتبر به عنوان یک گیاه دارویی ارزشمند معرفی شده است . برگ ها و گل های پاخری خاصیت دارویی دارند .
((توسیلاگو)) از کلمه لاتین ((توسیس)) به معنی سرفه مشتق شده که نشان می دهد از زمان های قدیم از این گیاه برای معالجه سرفه استفاده می شده است .
از مواد موثره این گیاه برای معالجه سرفه های خشک و درمان التهابهای دهان ، گلو و مجاری تنفسی استفاده می شود . مواد موثره این گیاه خاصیت ضدعفونی کنندگی نیز دارد .
از عصاره پاخری در صنایع بهداشتی و آرایشی در تهیه شامپو های گیاهی و کرم استفاده می شود .
مشخصات گیاه
پاخری گیاهی علفی و چندساله است . منشا این گیاه آسیا ، اروپا و آفریقای شمالی گزارش شده و سپس به قاره آمریکا وارد شده است . این گیاه در خاک های مرطوب و باغ ها به طور خودرو می روید .
ریشه پاخری استوانه ای شکل و کم و بیش سطحی و حالتی خزنده دارد . در اواخر زمستان و اوایل بهار گل ها ظاهر می شوند سپس در اواسط بهار برگ های طوقه ای تشکیل می گردند . گل ها به رنگ زرد طلایی ، گلچه ها باریک و کشیده است . برگ ها پهن و قطر آن 15 تا 20 سانتی متر است . قسمت تحتانی برگ از کرکهای انبوهی پوشیده شده است . ساقه فلس دار و ارتفاع آن در مرحله رسیدن میوه به 30 سانتی متر می رسد .
میوه فندقه است . بذرها پس از رسیدن به سهولت از گیاه جدا و به اطراف ریزش می کنند . وزن هزاردانه 0/3 گرم است . گل ها و برگهای پاخری حاوی مواد موثره است . برگ ها حاوی مواد موسیلاژی (18درصد) فلاونوئید و ترکیبات تری ترپنوئیدی است . از دیگر مواد موجود در برگ ها می توان از آلکالوئید ((پیرولیزیدین)) ، ((سنکیرکین)) و ((توسیلاگین)) نام برد .
نیازهای اکولوژیکی
پاخری در خاکهای آهکی ، مناطق مرطوب ، علفزارها و مراتع به صورت خودرو جوامع انبوهی را تشکیل می دهد . این گیاه را می توان در زمینهایی که ((پی اچ)) آن بین 5/4 تا 5/7 باشد کشت کرد . پاخری در اکثر کشورها با توجه به ضوابط و مقررات آن کشورها از مراتع برداشت می شود و تاکنون تحقیقات زیادی در مورد تولید آن انجام نگرفته است .
برداشت محصول
از نیمه دوم اسفند گل های باز شده این گیاه را به همراه کمی دمگل برداشت می کنند ، برگ ها (بدون دمبرگ) از نیمه دوم بهار برداشت می شوند . همواره باید برگ های سالم و عاری از آلودگی قارچی یا میکروبی را برداشت کرد . از آن جا که اندام های مورد نیاز این گیاه از جمعیت های خودرو برداشت می شوند ، باید دقت شود تا گیاهان متعلق به گونه های دیگر مانند پتاسیتز که به پاخری شبیه است برداشت نشوند .
پس از برداشت ، آنها را باید بلافاصله خشک کرد . تاخیر در خشک کردن سبب کاهش کمیت و کیفیت مواد موثره آن می شود . دمای مناسب برای خشک کردن گل 20 تا 25 درجه سانتی گراد است . برگ ها را باید با ضخامت کم در سایه خشک کرد .
نسبت گل تازه به گل خشک ، شش به یک و نسبت برگ تازه به خشک ، پنج به یک می باشد .