کیوانو (خربزه شاخ دار)

نام انگلیسی: kiwano ،African horned cucumber

نام علمی: Cucumis metuliferus

خانواده: Cucurbitaceae

خربزه شاخ دار یا کیوانو یکی از گیاهان رونده و یک ساله از خانواده کدوئیان است. میوه این گیاه به دلیل شاخی شکل یا خار دار بودن به این نام، نام گذاری شده است. میوه های رسیده پوستی به رنگ نارنجی مایل به زرد و گوشتی به رنگ سبز، ژله ای شکل و ترش مزه دارند. بافت میوه این گیاه مشابه خیار می باشد.

خربزه شاخ دار یا شاخی شکل بومی آفریقا است و امروزه در کشور های دیگری نظیر کالیفرنیا، میسی سیپی، شیلی، استرالیا و نیوزیلند نیز کشت می شود.

این میوه ها از گذشته به عنوان منبع غذایی مردم آفریقا به شمار می آید و حاوی مواد مغذی بسیاری است.

خصوصیات گیاهشناسی

خربزه شاخ دار گیاهی یکساله و رونده بوده که دارای شاخه های بالارونده می باشد. بخش های رویشی گیاه زبر و دارای کرک های پراکنده می باشد. ساقه ها بیش از 3 متر طول داشته و از یک ساقه زیرزمینی چوبی خارج می شوند.

برگ ها پهن، تخم مرغی – قلبی شکل، به ابعاد 90 × 100 میلی متر، فاقد لوب یا پنجه ای شکل و دارای 3 تا 5 لوب هستند. رگبرگ های سطح زیرین برگ دارای تعداد زیادی کرک های زبر و حاشیه برگ دارای دندانه هایی کوچک می باشند. این برگ ها دارای دمبرگ هایی به طول بیش از 100 میلی متر هستند.

این گیاه یک پایه بوده و گل های نر و ماده به صورت جدا از هم و روی یک گیاه تشکیل می شوند. گل های نر به صورت منفرد، بدون دمگل یا دارای دمگل های کوتاه، به رنگ زرد روشن یا مایل به سبز بوده و جام گل در آنها حدود 5 تا 10 میلیمتر نیز طول دارد. گل های ماده به صورت منفرد و دارای دمگل های طویلی به طول 20 تا 60 میلی متر و دارای تخمدانی به طول 20 سانتیمتر هستند. این گل ها به رنگ سبز کمرنگ و دارای خار های گوشتی متعدد و کوچک به رنگ سبز تیره بوده و جام گل نیز در آنها به رنگ زرد و به طول 8 تا 15 میلی متر می باشد.

میوه ها بیضوی – استوانه ای، کمی سه گوش، به طول 60 تا 150 میلیمتر و عرض 30 تا 60 میلیمتر (میوه های رسیده)، در ابتدا به رنگ خاکستری مایل به سبز و در صورت رسیدن به رنگ زرد تا قرمز مایل به نارنجی، فاقد خطوط طولی هستند. این میوه ها دارای خارهای پراکنده و کمی زبر، گوشتی و به ابعاد 10 × 2-5 میلیمتر می باشند. هر میوه دارای تعداد زیادی بذر می باشد.

بذرها پهن، بیضی شکل و به طول 6 تا 9 میلی متر هستند که توسط بافتی ژله ای و به رنگ سبز روشن یا سبز زمردی احاطه شده اند.

ارزش غذایی

این میوه ها حاوی ویتامین ث و فیبر بسیاری است.

هر صد گرم از وزن خام میوه های این گیاه حاوی 183 کیلوژول (44 کیلوکالری) انرژی، 7.56 گرم کربوهیدرات ها، 1.26 گرم روغن، 1.78 گرم پروتئین، 7 میکروگرم ویتامین آ، 88 میکروگرم بتا کاروتن، 0.025 میلی گرم تیامین (ویتامین ب1)، 0.015 میلی گرم ریبوفلاوین (ویتامین ب2)، 0.565 میلی گرم نیاسین (ویتامین ب3)، 0.183 میلی گرم پانتوتنیک اسید (ویتامین ب5)، 0.063 میلیگرم ویتامین ب6، 3 میکروگرم فولات (ویتامین ب9)، 5.3 میلی گرم ویتامین ث، 13 میلی گرم کلسیم، 1.13 میلی گرم آهن، 40 میلیگرم منیزیم، 0.039 میلی گرم منگنز، 37 میلی گرم فسفر، 123 میلی گرم پتاسیم، 2 میلی گرم سدیم، 0.48 میلی گرم روی و 88.97 گرم آب می باشد. دارای خواص دارویی همچون کمک به هضم غذا، غنی از آنتی اکسیدان برای پیشگیری از سرطان، به عنوان یک میوه رژیمی و مدیریت وزن، بهبود استرس و اضطراب، مفید در تقویت استخوان، کمک به بهبود سلامتی چشم، کاهش ظهور چین و چروک و لک در هنگام پیری دارد.

نیاز های اکولوژیکی

جزو محصولات فصل گرم بوده و به سرما بسیار حساس مي‌باشد. در خاک های کم عمق یا عمیق، شنی، به خوبی آبیاری شده، آبرفتی یا بستر رودخانه ای رشد می کنند. همچنین رشد آنها در خاک های رسی یا لومی یا سنگلاخی نیز گزارش شده است.

این گیاه بالارونده بوده و روی درختان، درختچه ها و ... رشد می کند. بدون تکیه گاه و روی زمین نیز می تواند به خوبی رشد کند.

خربزه خاردار از ارتفاعات 210 متر تا 1800 متر بالاتر از سطح دریا می تواند رشد کند.

زمان گلدهی آن از ماه های ژانویه تا می و زمان میوه دهی آن از حدود ماه های فوریه تا جولای می باشد.

کاشت، داشت و برداشت

نحوه کاشت این گیاه مثل خربزه و خیار هست. فاصله کاشت هم به اندازه خربزه باید رعایت شود. چون شاخ و برگ زیادی تولید می کند.

تکثیر گیاه خربزه شاخدار توسط کشت بذرهای آن صورت می گیرد. این بذرها باید در خاک های شنی کشت شده و به طور منظم نیز آبیاری گردند.

كشت کیوانو مانند ساير گياهان هم تيره آن‌ ها به‌ صورت جوي و پشته، كپه ‌اي و به روش نمكاري است. تعداد 2 تا 3 عدد بذر را كه قبلاً خيس شده در هر كپه كاشته مي‌شود. بعد از سبز شدن تعداد بوته ‌ها به 2 يا 3 و گاهي به يك بوته كاهش داده مي ‌شود و اين زماني است كه بوته 4 برگه شده باشد. فاصله دو بوته حدود 60 تا 100 سانتي ‌متر و فاصله دو خط كشت (عرض پشته) بين 2 يا 3 متر در نظر گرفته مي ‌شود.

این گیاه قابلیت کشت در گلدان، باغچه، گلخانه و مزرعه را دارد. اگر قصد کاشتن این گیاه در باغچه و یا باغ رو دارید، در زمان کاشت بهتر است برای گیاه یک تکیه گاه و یا داربست درنظر بگیرید تا در زمان رشد بوته بتواند از داربست آویزون شده و نور به تمام قسمت های بوته برسد.