گچ دوست                     

نام انگلیسی: Soaproot

نام علمی: Gypsophila paniculata L.

خانواده: Caryophyllaceae

مقدمه

در اکثر فارماکوپه ها گچ دوست به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شده است . ریشه های این گیاه خاصیت دارویی دارند و برای درمان بیماریهای تنفسی (بیماریهای مربوط به نای و نایژه ها) مورد استفاده قرار می گیرند .

مواد موثره ریشه این گیاه همچنین در صنایع آرایشی و بهداشتی کاربرد فراوانی دارند. گچ دوست در کشورهای روسیه ، مجارستان و رومانی در سطوح وسیعی کشت می شود.

مشخصات گیاه

گچ دوست گیاهی علفی ، چند ساله و متعلق به تیره میخک است . این گیاه اروپایی – آسیایی و منشا آن مدیترانه و جنوب اروپا گزارش شده است .

ریشه گچ دوست مستقیم و طویل است . طول آن متفاوت و بین 100 تا 200 سانتی متر و ضخامت آن بین 4 تا 8 سانتی متر می باشد . سطح خارجی ریشه به رنگ قهوه ای روشن و لایه داخلی آن به رنگ زرد روشن یا سفید مات است . ریشه اصلی دارای انشعابهای فراوانی است . از قسمت فوقانی ریشه ساقه های متعددی خارج می شود .

ارتفاع این گیاه متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی داشته و بین 40 تا 90 سانتی متر می باشد . ساقه انشعابهای فراوان و انبوهی دارد . سطح ساقه صاف و بدون کرک است . پای ساقه نیز چوبی است . برگها کشیده و کم و بیش باریک و رنگ آن سبز تیره است . برگها به صورت متقابل و کم و بیش به شکل صلیب بر روی ساقه قرار می گیرند .

گلها کوچک ، سقید یا صورتی رنگ است که بر روی ساقه های گل دهنده ظاهر می شود . در مرحله گلدهی گیاه مملو از گلهای کوچک می شود . اولین گلها در اواسط خرداد ظاهر می شود . گلدهی تا اواسط تیر ادامه می یابد .

میوه به شکل غلاف است که تعداد زیادی دانه را در بر می گیرد . دانه قهوه ای تیره و کم و بیش مسطح و قطر آن بین 1 تا 3/1 میلی متر است . وزن هزار دانه 3/1 تا 8/1 گرم است .

ریشه حاوی 10 تا 20 درصد ساپونین (با ساختمان تری ترپن) می باشد . از دیگر مواد موثره ریشه می توان از ((ژیپسوزایدآ)) که یک ((آگلیکون)) با ساختمان ((تری ترپن)) است نام برد .

نیازهای اکولوژیکی

گچ دوست در طول رویش به نور و هوای گرم نیاز دارد . این گیاه در خاکهای شنی و جنگلهای کم پشت که حاوی مقادیر نسبتا" فراوانی ترکیبات آهکی باشد می روید . از خاکهای تهی از مواد و عناصر غذایی و همچنین خاکهایی که ساختمان نامناسبی دارند می توان برای کاشت و تکثیر این گیاه استفاده کرد .

تکثیر گیاه

گچ دوست را می توان توسط بذر و یا از طریق رویشی (تقسیم ریشه) تکثیر کرد .

تکثیر گیاهان از طریق بذر مناسبتر است و برای تکثیر آن همواره از این روش استفاده می شود . انجام شخم عمیق در فصل پاییز قبل از کاشت سبب توسعه ریشه می گردد . زمان مناسب برای کاشت بذر بهار و یا اواخر پاییز می باشد . تحقیقات نشان می دهد که کاشت بذر در فصل پاییز مناسبتر است . زیرا امکان حرکت خاک و جابه جایی بذرها در مقایسه با فصل بهار کمتر است . فاصله بین ردیفها 60 تا 70 سانتی متر مناسب است . عمق بذر هنگام کشت 5/0 تا 1 سانتی متر باید باشد .

بذرهایی که اواخر پاییز کاشته شده اند در اواخر فروردین سبز می شوند . پس از رویش ، چنانچه گیاهان در طول ردیفها متراکم باشند باید آنها را تنک کرد . برای هر هکتار زمین سه تا چهار کیلوگرم بذر نیاز است .

از آن جا که این گیاه ریشه نسبتا" طویلی دارد و به اعماق زمین فرو می رود (تا عمق دومتری) لذا تکثیر رویشی این گیاه مناسب نیست و هزینه زیادی را در بر دارد . تنها در سطوح کوچک کشت می توان به تکثیر رویشی گچ دوست اقدام نمود .

اواخر پاییز (آذر) زمان مناسبی یرای تکثیر رویشی (تقسیم ریشه) گیاه گچ دوست است .

برداشت محصول

ریشه گیاهانی را که از طریق بذر تکثیر شده اند می توان سه تا چهار سال پس از کاشت برداشت کرد . چون ریشه ها در فصل پاییز از بیشترین مقدار ماده موثره برخوردارند ، از این رو پاییز زمان مناسبی برای برداشت ریشه از خاک ، قسمتهای پوسیده و ریشه های نازک را جدا کرده و سپس آنها را باید شست . پس از جدا کردن پوست ریشه ، آنها را به قطعات سه تا پنج متری باید تقسیم و سپس خشک کرد .

دمای مناسب برای خشک کردن ریشه با استفاده از خشک کنهای الکتریکی 60 درجه سانتی گراد می باشد .

عملکرد ریشه تازه 5/1 تا 2 تن در هکتار است که از آن 6/0 تا 8/0 تن ریشه خشک به دست می آید .