گشنیز (جلجلان)
نام انگليسي: Coriander
اسم علمی: Coriandrum sativum L.
خانوادة: Apiaceae
مقدمه
Coriandrun از کلمه یونانی Koriannon گرفته شده شده که نام نوعی حشره است و گفته می شود بویی همانند برگ های گشنیز دارد. این جنس دارای 2 گونه بوده و بومی جنوب غربی آسیا و آفریقای شمالی است و از 3000 سال پیش تاکنون کشت می شود. در منابع لاتین، سانسکریت، مصر و یونانی ها از گشنیز یاد شده است.
گیاه شناسی
گشنیز گیاهی علفی، یک ساله، یا دو ساله، دارای ساقه های بدون کرک و تو خالی در میان گره ها، به ارتفاع 60 سانتی متر است. برگ های گشنیز دارای طعمی شبیه سن زدگی و دارای دو شکل مختلف بوده، در پایین ساقه برگ ها پهن و دارای دندانه عمیق و در بالای ساقه رشته مانند هستند. گل های گشنیز کوچک به رنگ سفید و به صورت چتر مرکب، میوه ها فندقه (شیزوکارپ) و معطر، گرد و به رنگ بژ بوده که از دو بذر به هم چسبیده تشکیل شده اند. اندام هوایی گشنیز بسیار معطر است.
ترکیبات شیمیایی
در بذر و کل پیکر رویشی گشنیز 3 – 1/1 درصد اسانس وجود دارد و مهم ترین ترکیبات اسانس آن لینالول (حدود 70%)، آلفا – پینن، لیمونن، سیمن، کامفور، استات ژرانیل و ژرانیول است. همچنین فلاونوئید، کومارین و فنولیک اسید هم در اسانس گشنیز وجود دارد.
موارد مصرف و خواص درمانی
گشنیز از ارزشمند ترین و قدیمی ترین گیاهان شناخته شده است. میوه و پیکر رویشی آن به عنوان نیرو دهنده، هضم کننده غذا و مقوی معده به کار می رود. بذر گشنیز در معطر ساختن نقل و شیرینی سازی و ترکیبات اسانس آن در صنایع غذایی، آرایشی، بهداشتی و صنایع دارویی به کار گرفته می شود. کنجاله بذر گشنیز دارای نشاسته و پروتئین بوده و برای تغذیه دام و طیور مطلوب است. از اندام هوایی تازه و خشک شده گشنیز در پخت برخی غذا ها (آش و سوپ) استفاده می شود.
عوامل محیطی
گشنیز گیاهی است که به نور فراوان نیاز دارد، تحمل نسبی به سرما، شوری و کشت متوالی را نیز دارا می باشد. این گیاه به سفیدک سطحی حساس بوده (همچون رازیانه، گل محمدی و شوید) و نسبت به رقابت با علف های هرز ضعیف است.
کاشت
کاشت گشنیز به صورت کشت بهاره و پاییزه با استفاده از بذر انجام می شود (کاشت در پاییز بهتر است). هر چه زمین حاصل خیز تر باشد، بازده بیشتری حاصل می شود. برای کشت ردیفی گشنیز از ردیف کار غلات می توان استفاده کرد، کشت درهم نیز امکان پذیر است. زنبور عسل نقش مهمی در گرده افشانی و تولید بذر این گیاه دارد. کشور روسیه 60 درصد گشنیز جهان را تولید می کند.
برداشت محصول
به علت غیر یکنواختی رسیدن بذر های گشنیز، برداشت محصول بذری در دو مرحله صورت می گیرد. در مرحله اول هنگامی که 30 تا 40 درصد میوه ها رسیده اند، گل آذین برداشت می شود و در مرحله دوم مابقی گل آذین های رسیده را جمع می کنند. تولید محصول 800 تا 1000 کیلو گرم بذر از هر هکتار است. برای برداشت اندام های هوایی همزمان با گل دهی گیاه اقدام به برداشت محصول می شود.